بازار اصفهان | نماد شکوه صفویان در نصف جهان

راهی بازار اصفهان می شویم و به دنیایی پر همهمه و پر از رنگ و نقش و نگار قدم می‌گذاریم. به گذشته می‌رویم و مروری بر تاریخچه بازار اصفهان داریم؛ سپس راهی راسته‌های این بازار می‌شویم و کمی از معماری بازار اصفهان برای‌تان می‌گوییم. می‌خواهیم ببینیم چه ویژگی‌هایی این بازار سنتی را به یکی از محبوب‌ترین بازارهای ایران تبدیل کرده و بر سر زبان‌ها انداخته است. 

نکته

این مطلب صرفا به بعد گردشگری و خرید و اهمیت جاذبه‌های بازار اصفهان می‌پردازد و نگاه تخصصی معماری و تاریخی به این بازار ندارد.

چرا بازار اصفهان ؟

• یکی از زیباترین بازارهای ایرانی ست و ساختار و فضای بی‌نظیری دارد.
• یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای خاورمیانه است.
• فرهنگ و هنر ایرانی در گوشه گوشه آن جریان دارد و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری نصف جهان محسوب می‌شود.
• حال و هوای خرید در بازار اصفهان قابل مقایسه با دیگر بازارهای ایران نیست. 
• می‌توان بهترین صنایع دستی اصفهان از ترمه و میناکاری تا قلم‌زنی و خاتم‌کاری را در این بازار پیدا کرد.
• بناهای تاریخی متعددی را در خود دارد و گردشی جانانه برای‌تان رقم می‌زند.
• یکی از بهترین مقاصد برای شکم‌ردی در اصفهان است و کافه و رستوران‌های قدیمی و جدید جذابی دارد.
• یکی از ورودی‌های این بازار در میدان نقش جهان قرار دارد که این ورودی -سردر قیصریه- از جاذبه‌های مهم گردشگری اصفهان است.

آشنایی با بازار اصفهان

اصفهان، یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشا و لذت بردن از هنر و معماری ایرانی اسلامی ست. سراغ تعدادی از بهترین صنایع دستی ایران را می‌توان از این شهر گرفت و برای خرید ناب‌ترین و هنرمندانه‌ترین آنها باید سری به بازار تاریخی این شهر زد؛ بازاری کهن و تماشایی که دل از هر کسی می‌برد و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای خاورمیانه شناخته می‌شود.

سخن از بازار اصفهان را از موقعیت آن در شهر اصفهان آغاز می‌کنیم. بازار تاریخی اصفهان در قلب این شهر و در محدوده بین میدان نقش جهان تا میدان عتیق یا کهنه (میدان امام علی (ع)) قرار دارد. البته اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر به موقعیت آن اشاره کنیم باید بگوییم که بازارهای دور میدان نقش جهان و محدوده آن هم جزوی از بازار اصفهان به شمار می‌روند و از لحاظ یکپارچگی و جنس بازار بخشی از این مجموعه هستند.

بازار اصفهان به مانند دیگر بازارهای سنتی ایران مجموعه‌ای از بخش‌های مختلف نظیر سراها، تیمچه‌ها، راسته‌ها، کاروانسراها، مساجد، مدارس، حمام و دیگر بناهاست و انواع مختلفی از اجناس و کالاها نظیر صنایع دستی، پارچه، پوشاک، طلا و زیورآلات، فرش، ادویه و گیاهان دارویی و ... در آن به فروش می‌رسد. بازاری که در میان دیگر بازارهای سنتی ایران از نظر معماری و بخش‌های داخلی، کمتر آسیب دیده و به همین دلیل مورد توجه معماران، شهرسازان و تاریخ‌نویسان بسیاری قرار گرفته است. در این بازار می‌توانید دکان‌ها و حجره‌هایی را پیدا کنید که از 400 سال پیش تاکنون تنها یک نوع کالا در آنها به فروش می‌رسد.

معماری بازار اصفهان 

پیش از اینکه در مورد بخش‌های مختلف بازار اصفهان صحبت کنیم بهتر است در مورد معماری آن اطلاعاتی به دست بیاوریم تا دید جامع‌تری به کل بازار داشته باشیم. بازار اصفهان مانند هر بازار تاریخی و مهم دیگر، قسمت‌های مختلفی دارد که هر کدام از آنها بر اساس شغل کسبه یا نوع معماری و دیگر المان‌ها تعریف می‌شوند. پیش از آنکه وارد بحث معماری شویم و قسمت‌های مهم بازار اصفهان را برای‌تان شرح دهیم، بد نیست نگاهی گذرا به ساختار بازارهای سنتی ایرانی داشته باشیم. به طور کلی عناصر اصلی ساختاری بازار عبارتند از:

• راسته یا گذرگاه اصلی و فرعی بازار که مسیری طولانی است و در دو طرف آن دکان‌ها قرار گرفته‌اند. 
• سرا که یک حیاط میانی با حجره‌های به هم پیوسته در دور تا دور آن است. سراها در تعداد طبقات، نوع ایوان، رواق و راهروها با هم متفاوت هستند.
• تیمچه که فضاهای سرپوشیده و کوچکی برای عرضه یک نوع کالای خاص هستند و تزیینات چشمگیری نسبت به سایر بخش‌های بازار در آنها دیده می‌شود.
• چارسوق یا چهارسو که به محل تقاطع دو راسته اصلی گفته می‌شود و معماری متفاوت و تزیینات داخلی مفصلی دارد.

نگاهی کلی به معماری بازار اصفهان

بازار اصفهان شاید از نظر فعالیت‌های اقتصادی و تبادل کالا به پای بازار تهران نرسد یا مانند بازار تبریز مجموعه‌ای کامل از یک سازمان اجتماعی شهری نباشد؛ اما از نظر اصالت، قدمت، معماری و هنرهای زیبا منحصر به فرد است.

گفته می‌شود به طور کلی بازار اصفهان در حدود 1.5 کیلومتر طول دارد، عرض راسته‌های مختلف آن به 5 متر می‌رسد و بلندی سقف بازار بین 7 تا 7.5 متر است که همه آنها با طاق‌هایی قوسی پوشانده شده‌اند. نورگیرهایی که در سقف بازار وجود دارد باعث شده است تا نور به طور شکسته، فضای داخلی بازار را روشن کند و هوا در آن جریان داشته باشد. به طور کلی بازار اصفهان ساختمانی بسته و متراکم دارد اما هر از گاهی کاروانسراها، مسجدها، مدارس و سراهایی که محوطه‌ای باز و وسیع دارند این تراکم را از میان می ‌برند. نکته مهم دیگر در ساختمان بازار، باریک بودن نسبی آن است، البته این باریکی با اقلیم منطقه هماهنگ است و باعث شده تا هوای داخل بازار برای خریداران و فروشندگان در فصل‌های گرم یا سرد سال مطلوب باشد. معماری خاص بازار اصفهان سبب شده است تا گرد و خاک و توفان‌های مهیب در آن راهی نداشته باشد و حرارت هوای داخل آن در تابستان 10 درجه سردتر از هوای بیرون و در زمستان 5 تا 8 درجه گرم‌تر باشد.   

بازار اصفهان همان‌گونه که گفتیم، از چندین راسته، تیمچه، چهارسوق (چهارسو)، کاروانسرا، مسجد، حمام سرا تشکیل شده است. بلندترین راسته آن 550 متر دارد و از اول بازارچه حسن‌آباد تا چهارسوی مقصودلو کشیده شده است. 

راسته‌های عمده و معروف امروزه این بازار عبارتند از:

بازار قیصریه، بازار گلشن یا جارچی، بازار دروازه اشرف، بازار لواف‌ها، بازار آهنگرها، بازار کفشدوزها، بازار رنگرزها، چهارسو یا بازار مقصودبیک، بازار نیماورد (از بخش‌های بسیار قدیمی بازار)، بازار زرگرها، بازار قنادها، بازار مجلسی و بازار بزرگ (قیصریه) که از میدان نقش جهان شروع و به بازار طوقچی ختم می‌شود.

در کنار این راسته بازارها، سراها، تیمچه‌ها، مسجدها، مدرسه‌ها و حمام‌های فراوانی نیز به چشم می‌خورد. 

راهنمای بازدید از بازار اصفهان

بازار بزرگ اصفهان، ورودی‌های متعددی دارد و از مسیرهای مختلفی می‌توانید از آن دیدن کنید. در اینجا یک مسیر پیشنهادی را به شما ارائه می‌کنیم که بیشتر دیدنی‌های بازار را در بر می‌گیرد و در واقع پیشنهاد ما به شما برای بازدید از این جاذبه مهم اصفهان است. 

• نکته 1: این مسیر را می‌توانید بالعکس هم طی کنید.
• نکته 2: می‌توانید هر یک از دیدنی‌های این مسیر را حذف کنید.

ورود: برای ورود به بازار اصفهان، به میدان نقش جهان می‌رویم. در شمال این میدان، دهانه بزرگی ما را به داخل بازار هدایت می‌کند.

آغاز مسیر: اولین جاذبه، ورودی بازار یعنی سردر قیصریه است.

1- سردر قیصریه

سردر قیصریه یکی از سازه‌های دوران صفویه است؛ در گذشته این بنا ۳ طبقه داشت که در اثر تخریب، امروزه تنها دو طبقه از آن باقی مانده است. در طبقه تخریب‌شده نقاره‌خانه قرار داشت و به‌وسیله نواختن موسیقی در آن، اوقات روز به مردم اعلام می‌شد. طبقه دوم به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در پایین‌ترین طبقه، حجره‌هایی برای خرید و فروش در نظر گرفته شده بود.

سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض است و بر بالای آن نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی و نقاشی‌هایی با موضوع ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز به چشم می‌خورد. نقاشی‌های این سردر، جنگ‌ها و فتوحات شاه عباس اول در نبرد با ازبکان را نشان می‌دهد و در بخش‌هایی از آن شاه عباس را در حال شکار می‌بینیم. خوشگذرانی‌های اروپایی‌های مقیم دربار نیز در این نقاشی‌ها به تصویر کشیده شده‌اند.

نام این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ۱۰۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ادامه مسیر: وقتی از سردر قیصریه گذر می‌کنید، وارد بازار قیصریه می‌شوید:

2- بازار قیصریه

به مهم‌ترین و معروف‌ترین بخش بازار اصفهان خوش آمدید؛ اینجا بازار قیصریه است که با نام‌های بازار بزرگ، بازار شاهی یا بازار سلطانی نیز شناخته می‌شود. از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین مراکز خرید و فروش در روزگار صفویان، که امروزه بیشتر به فرش فروشان اختصاص دارد و فروشندگان صنایع دستی هم در آن فعالیت می‌کنند. بازار قیصریه نقش یک راه ارتباطی بین دوره‌های تاریخی را نیز دارد و میدان نقش جهان (که نمادی از اصفهان دوره صفوی است) را به میدان عتیق (کهنه) (که نماد اصفهان عصر سلجوقی محسوب می شود)، مرتبط می کند. 

بازار قیصریه در دو طبقه ساخته شده است؛ طبقه بالا مربوط به امور دفتری و بازرگانی بود و در پایین، مغازه‌های اصناف گوناگون فعالیت می‌کردند.

3- چهارسوی قیصریه

در قسمت وسط بازار قیصریه، به چهارسوی زیبایی می‌رسید؛ وقت آن است که سرتان را بالا بگیرید و حسابی از دیدن تزیینات سقف کیف کنید. 

ادامه مسیر: پس از چهارسوی قیصریه به سمت راست خود بروید، از بازار سماور فروش ها عبور کنید تا به عصارخانه شاهی برسید.

4- عصارخانه شاهی

عصارخانه شاهی اصفهان، یک مکان تاریخی ست که ساخت آن به زمان شاه عباس اول باز می گردد. عصارخانه در گذشته محلی بوده که در آن روغنگیری از دانه ها صورت می گرفته است. مساحت عصارخانه شاهی در گذشته 1800 مترمربع بود؛ اما امروزه تنها 380 مترمربع وسعت دارد. شترخان، بارانداز و ورودی بازرگانان قسمت هایی بودند که دیگر اثری از آنها نیست و فقط یک تیرخانه و دو انبار تو در تو در دو طبقه از کل عصارخانه باقی مانده است. سقف این بنا به صورت گنبدی ساخته شده است تا روغن موجود در عصارخانه خنک بماند.

ادامه مسیر: پس از بازدید از عصارخانه شاهی به سمت بازار زرگرها به راه بیفتید و سراغ سرای ملک یا تیمچه ملک التجار را بگیرید.

5- تیمچه ملک التجار

این تیمچه از معدود بناهای قاجاری در اطراف نقش جهان است. بانی و سازنده این بنا حاج ابراهیم ملک‌التجار بود که یکی از بزرگان و خیران شهر در قرن 14 هجری قمری به شمار می‌رفت. وی تلاش‌های زیادی در حفظ آثار تاریخی اصفهان کرد و یکی از کارهای شایسته‌اش احداث این تیمچه بود. این تیمچه از سه بخش تیمچه، سرا و بهاربند تشکیل شده است که در عین مجزا بودن با یکدیگر در ارتباطند. تیمچه ملک از شاهکارهای طراحی تیمچه و سرا به شمار می‌رود. در اینجا تزیینات به‌گونه‌ای مورد استفاده قرار گرفته‌اند که فضایی سه بعدی و عرفانی را ایجاد می‌کنند و موجب آرامش می‌شوند.

ادامه مسیر: وارد بازار زرگرها شوید و از دیدن شاهکارهای طلاسازی لذت ببرید و ناب‌ترین زیورآلات را ببینید. پس از مدتی به محوطه‌ای باز با سقف گنبدی می‌رسیم؛ جایی که چهارسوی چیت‌سازها نامیده می‌شود.

6- چهارسوی چیت‌سازها

 چهارسوی چیت‌سازها یکی از زیباترین بخش‌های بازار اصفهان است که بیشتر آن را با نام بازار چیت‌سازها می‌شناسند. طرح کلی این قسمت شبیه چهارسوی قیصریه است و شاید به همین دلیل، بازاریان آن را چهارسوی دوم قیصریه می‌نامند. اینجا یکی از مهمترین محل‌های عرضه صنایع دستی در اصفهان است. 

ادامه مسیر: در غرب چهارسوی چیت‌سازها، سرای چیت‌سازها قرار دارد.

7- سرای چیت سازها

سرای چیت‌سازها از بناهای دوره صفویه است که به تولید پارچه‌های قلمکار یا هنر چیت‌سازی اختصاص داشت و به همین دلیل این نام را به خود گرفت. سرایی مستطیل شکل و دو طبقه که معماری خاصی ندارد و به سبب حضور چیت‌سازان اهمیت پیدا کرده است. لوازم خانگی استیل و فرش‌های دستباف، دیگر کالاهای موجود در این سرا هستند.

ادامه مسیر: پس از بازگشت به چهارسوی چیت‌سازها، مسیر را در بازار قیصریه به سمت شمال ادامه دهید تا به بازار دارالشفا برسید؛ بازاری تازه تاسیس که نامش را از مسجد دارالشفا گرفته است.

8- مسجد دارالشفا

دارالشفا نام بیمارستانی در زمان صفویان بود که بیمارستانِ بزرگِ شاهی به حساب می‌آمد. مسجد دارالشفا در قسمتى از زمینِ مربوط به ویرانه همان بیمارستان ساخته شده است. 

ادامه مسیر: پس از خروج از مسجد به سمت غرب بروید و مسیر را تا مسجد حکیم ادامه دهید:

9- مسجد حکیم

مسجد حکیم یا مسجد جورجیر، بنایی چهارایوانی ست که توسط پزشک شاه عباس دوم در محل ویرانه‌های مسجدی به جا مانده از قرن چهارم هجری، در سال های 1067  تا 1073 هجری قمری ساخته شد. مسجد حکیم فاقد مناره و گنبد بزرگ است و وسعت آن به 8000 مترمربع می رسد. شاید این مسجد با مساجد هم‌دوره خود همچون مسجد شیخ لطف الله قابل مقایسه نباشد؛ اما از نظر وسعت و تزیینات آجرکاری و کاشی‌کاری از آثار برجسته آن دوران به شمار می‌رود.

ادامه مسیر: دوباره به سمت مسجد دارالشفا برگردید. درست روبه روی مسجد دارالشفا، یکی از مدارس علمیه اصفهان قرار دارد که می توانید نگاهی به داخلش بیندازید.

10- مدرسه صدر بازار

مدرسه صدر بازار، بنایی قاجاری و یکی از مدارس علمیه قدیمی اصفهان است که با تلاش‌های محمدحسین خان صدر اصفهانی، صدراعظم فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. ساخت این مدرسه در زمینی به مساحت ۹۰۰۰ مترمربع صورت گرفته و در طراحی آن از مدرسه چهارباغ الگوبرداری شده است. فضای زیبا، درختان کاج، سنگاب قدیمی و ساختار و تزیینات بنای مسجد حس خوبی به بیننده می‌دهد. 

ادامه مسیر: از مدرسه صدر خارج شوید و به سمت شمال بروید. برای پیدا کردن مسیر، سراغ مسجد جارچی را بگیرید و خودتان را به آن برسانید.

11- مسجد جارچی

این مسجد مربوط به دوران صفویه است و تزیينات كاشی‌كاری معرق در آن دیده می شود. در کتیبه سردر این مسجد نام شاه عباس اول و بانی ساخت مسجد، ملک سلطان جارچی‌باشی، به چشم می‌خورد. جارچی‌باشی، فرمان شاهان صفوی را در شهر پخش می‌کرد و در میدان‌های اصلی، آنها را به گوش مردم می‌رساند. مسجد جارچی فاقد صحن است و 2 محراب دارد؛ اين تعدد محراب، يا نشانه‌ جمعيت زياد است و یا از وجود چندين عقيده و پيش‌ نماز خبر می‌دهد. 

ادامه مسیر: سپس وارد بازار هارونیه شوید. می‌توانید بازدیدی کوتاه از مدرسه مذهبی نیماورد هم داشته باشید و پس از آن مسیر را تا بنای هارونیه ادامه دهید.

12- هارونیه و مناره علی

هارونیه نامی‌ست که به آرامگاه هارون ولایت یا هارون بن علی بهاالدین -یکی از نوادگان حضرت امام موسی کاظم (ع)- گفته می‌شود. از زیبایی‌های بنای این آرامگاه می‌توان به محراب کاشی‌کاری شده و نقاشی‌های تعزیه‌خوانی بر روی دیوار اشاره کرد. 

درست در مقابل آرامگاه هارون ولایت، مناره‌ای مدور قرار دارد که مناره علی خوانده می‌شود. این مناره در اوایل قرن ششم هجری و در نزدیکی مسجد جامع اصفهان ساخته شده و در دوره صفویان به جزئی از ساختمان مسجد علی تبدیل شده است. ارتفاع این مناره بیش از ۵۰ متر بوده است؛ اما امروزه با فروریختن طبقه سوم، ارتفاعش به ۴۷٫۸۵ متر می‌رسد. این سازه از نظر هماهنگی در ابعاد و اندازه‌ها یکی از شاهکارهای معماری در میان مناره‌ها به حساب می‌آید.

ادامه مسیر: در ادامه به بازدید از میدان عتیق می‌رویم که در همسایگی بازار هارونیه قرار دارد.

13- میدان عتیق

میدان عتیق یا میدان کهنه یا سبزه میدان که امروزه با نام میدان امام علی شناخته می شود، جاذبه‌ای تاریخی در مرکز شهر اصفهان است که چهار فضای اصلی شامل مجموعه میدان اصلی، جلوخان مسجد جامع، مجموعه زیرگذرها و پارکینگ و پیرامون میدان را در برمی‌گیرد. 

ساخت این مکان به دوران سلجوقیان باز می‌گردد و در دوران گذشته رونق بسیاری داشته است؛ اما با ساخت میدان نقش جهان، کم‌کم فروشندگان از عتیق رفتند و این میدان از رونق افتاد. این روزها میدان عتیق به همت مسئولان بازسازی شده است و به‌عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند مورد بازدید قرار می‌گیرد. بازاری نیز در آن دایر است تا اینجا، بیش از پیش به حال و روز گذشته‌هایش باز گردد.

پایان مسیر: وارد یکی از دالان‌ها شوید و دوباره به محیط بازار برگردید. حالا به سمت شرق مسیر را ادامه دهید تا به اثر ثبت جهانی شده مسجد حامع اصفهان برسید.

14- مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بناهای تاریخی ایران است که با نام‌های مسجد عتیق و مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود. این مسجد بناهای متعددی را در خود جای داده است که از جمله آنها می‌توان به صحن چهار ایوانی، شبستان‌ها، مدرسه مظفری، گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، محراب اولجایتو، چهار ایوان معروف صاحب، استاد، شاگرد، درویش و ... اشاره کرد. مسجد جامع را قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان می‌دانند و برخی بر این باورند که سنگ بنای این ساختمان بر روی سازه‌ای از دوران ساسانیان گذاشته شده است. بیشترِ بنای کنونی مسجد به دوران سلجوقیان تعلق دارد و نشانه‌هایی از ساخت و ساز و اصلاحات در طول زمان به چشم می‌خورد. کاشی‌کاری های کم نظیر، مقرنس‌ها، گچ‌بری‌های مفصل، ستون‌های زیبا و کتیبه‌ها از جمله دیدنی‌های این بنا هستند و چشم بینندگان را به خود خیره می‌کنند. 

نکاتی در مورد بازدید از بازار اصفهان

• اگر می‌خواهید گشت کاملی در بازار داشته باشید و زود خسته می‌شوید، در 2 روز به بازار بروید. در روز اول از سردر قیصریه تا مسجد حکیم بروید و در روز دیگر از مسجد جامع تا مسجد حکیم را بپیمایید. 
• بازدید خود را از صبح شروع کنید و به گونه‌ای برنامه‌تان را بچینید که در ساعت فعالیت مغازه‌ها به بازار بروید؛ تا هم خرید کنید و هم جاذبه‌ها را ببینید.
• معمولا مساجد در زمان نماز قابل بازدید هستند. 
• رستوران‌های زیادی در بازار وجود دارند که می‌توانید در آنها غذا نوش جان کنید. در بخش شکم‌گردی با این رستوران‌ها آشنا می‌شوید.

راهنمایی برای خرید در بازار اصفهان

در بازارهای بزرگ معمولا همه جور کالایی پیدا می‌شود و می‌توانید اجناس متنوعی را در آنها بیابید. در اینجا مرکز فروش برخی کالاها در بازار اصفهان را به شما می‌گوییم:

ظروف مسی و قلمزنی: بازار مسگرها در ضلع غربی میدان نقش جهان و در شمال کاخ عالی قاپو 

پارچه قلمکار: سرای چیت‌سازها

زیورآلات سنگی، عتیقه‌جات، مینیاتور، ترمه: بازار قیصریه، چهارسوی چیت‌سازها، میدان نقش جهان

طلا و زیورآلات: بازار زرگرها

فرش: بازار رنگرزها و بازار نو شرقی

پوشاک: بازار مسعودیه، حدفاصل مسجد حکیم تا مدرسه صدر و بازار هارونیه

چینی و بلور: بازار دارالشفا

گز و پولکی و سایر شیرینی‌ها: در نقاط مختلف بازار پراکنده است.

شکم گردی در بازار اصفهان

همیشه آوازه غذای بازاری بر سر زبان‌ها بوده و هست. غذاهای خوش رنگ و لعابی که عطر و طعم‌شان را فراموش نمی‌کنید. در اینجا تعدادی از پرآوازه‌ترین کافه‌ها و رستوران‌های بازار اصفهان را نام می‌بریم تا در گردش‌تان لحظات خوشمزه‌ای نیز داشته باشید.

کافه موزه قیصریه: کافه‌ای با چشم‌انداز میدان نقش جهان در کنار سردر قیصریه

کافه نارون: بازار قیصریه

دیزی‌سرای بازار: بازار نو شرقی

رستوران نصف جهان: بازار چیت‌سازها

رستوران جارچی باشی: شمال مسجد حکیم

بریانی حاج محمود شفاعت: بازار انقلاب، جنب حمام شیخ بهایی

تاریخچه بازار اصفهان

این موضوع که سنگ بنای بازار اصفهان نخستین بار در چه زمانی و به دستور چه افرادی گذاشته شده است مشخص نیست؛ اما اولین باری که به طور مشخص در منابع تاریخی از این بنا نام آورده شده است به عصر دیلمیان و زمان حکومت خاندان کاکویه در اصفهان باز می‌گردد. 

پس از تسلیم شدن خاندان کاکویه به سلجوقیان و قدرت گرفتن این سلسله در ایران، اصفهان بیشتر و بیشتر رشد کرد و در دوره ملکشاه سلجوقی به‌ عنوان پایتختی ایران رسید. ناصر خسرو در سفری که سال 444 هجری قمری (431 هجری شمسی) به اصفهان سلجوقی داشت، بازار اصفهان را چنین توصیف کرده است:

"... و اندرون شهر همه آبادان و هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار، و بازاری دیدم از آن صرافان که اندراو دویست مرد صراف بود و هر بازاری را دربندی و دروازه‌ای."

در این دوره بود که بازار قدیم اصفهان شکل گرفت و رونق پیدا کرد. در قرن هفتم هجری عناصر و اجزای مختلف بازار در یک مجموعه ساختمانی با معماری یکدست و خاص، گردهم آمدند و بین خرده‌فروشی و عمده‌فروشی در آن هماهنگی ایجاد شد. در این دوره کاروانسراها به درون شهرها راه پیدا کردند، به یکی از عناصر بازار تبدیل شدند و به دلیل کمکی که به رونق بازار می کردند خود نیز از رونق بسیاری برخوردار شدند.

از قرن نهم هجری به بعد، بازار به شکل شبکه‌ای پیچیده و درهم تنیده درآمد. در دوره آق-قراقویونلوها به ویژه در زمان سلطنت اوزون حسن، بازار اصفهان توسعه پیدا کرد و در شمال شهر از سمت دروازه طوقچی به طرف جنوب شهر تا بازارچه حسن‌آباد و چهارسوی نقاشی گسترده شد. قدمت آن قسمتی از بازار اصفهان که به دوره صفویه تعلق ندارد و تا امروز باقی مانده است قدمت به قرن دهم بر می‌گردد.

بازار در دوره صفویه

بازار اصفهان مانند بسیاری از بناهای تاریخی این شهر در دوران صفویه رنگ و بوی تازه‌ای پیدا کرد؛ اما برای اینکه بتوانیم درک بهتری از نحوه ساخت و تکمیل بازار در دوره صفویه پیدا کنیم بهتر است ابتدا به صورت مختصر با حال و هوای اصفهان در دوره صفویه آشنا شویم و بعد به تاریخچه ساخت بازار در این زمان بپردازیم.

اصفهان دوره صفوی در زمان سلطنت شاه عباس اول

پس از تصمیم شاه عباس اول صفوی در سال 1000 هجری قمری برای انتقال پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان، شرایط برای این شهر کویری ایران به شدت تغییر پیدا کرد. شاه عباس در نظر داشت تا اصفهان را به یکی از برترین و زیباترین شهرهای ایران و جهان تبدیل کند و به همین منظور برنامه توسعه‌ای برای شهر در نظر گرفت تا بتواند اهداف خود را به واسطه آن پیاده سازد. یکی از پایه‌های این برنامه، ساخت میدانی به نام میدان نقش جهان بود که اهمیت بسیاری برای شاه عباس داشت و می‌خواست از طریق آن مجموعه‌ای بی‌همتا از هنر معماری، شهرسازی و تزیینی صفوی به نمایش بگذارد. در این میان شاه عباس می‌دانست که هیچ برنامه توسعه شهری بدن وجود بازاری که بتوان در آن به مبادله کالا پرداخت و از بازارگانان و تاجران شهرهای دیگر پذیرایی کرد ممکن نیست. به همین دلیل دستور داد تا در کنار دیگر مجموعه‌های مهم میدان نقش جهان بازاری ساخته شود تا به‌خوبی شکوه و رونق دوره صفویه را به نمایش بگذارد و میزبان شایسته‌ای برای تجار شهرها و کشورهای دیگر باشد.

معمار هنرمند و توانای این دوره، استاد علی اصفهانی تصمیم گرفت تا از بخش شمالی میدان نقش جهان، بازار جدید را به‌وسیله راسته بازارها، به بازار کهنه (بازار دوره آق-قراقویونلوها، سلجوقی‌ها و پیش از آن) متصل سازد. بازاری که ورودی آن از سردر باشکوه قیصریه در شمال میدان نقش جهان آغاز می‌شد و در انتها به مسجد جامع اصفهان (مسجد عتیق) می‌رسید. او با این کار توانست هم بافت قدیم شهر را حفظ کند، هم از اعتبار بازار قبلی اصفهان استفاده کند و هم هنر معماری و شهرسازی خود را به نمایش بگذارد. 

در مورد تاریخ ساخت بنای این بازار که به بازار قیصریه هم مشهور است اگر بخواهیم مطمئن شویم می‌توانیم به اسناد تاریخی و اشعاری که در این زمینه سروده شده‌اند مراجعه کنیم. در اشعار قدیمی با جمع حروف ابجد به عدد 1000 می‌رسیم که می‌تواند نشان‌دهنده سال ساخت بازار اصفهان باشد. 

بازار اصفهان، در زمان صفویه در بهترین دوره رونق خود قرار داشت و به دلیل اینکه در نزدیکی گنبد نظام‌الملک، مسجد جامع واقع شده بود، بین مردم با نام‌های بازار نظامیه و نظام‌الملکی نیز خوانده می‌شد. بازار اصفهان از دوره صفویه تا نیم قرن پیش، مجموعه‌ای از رشته‌های طولانی و متعدد بود که این بازار را به بازارهای دروازه طوقچی، بازار غاز و میدان عتیق وصل می‌کرد. متاسفانه از دوره پهلوی به بعد، در ساختار و شکل بازار اصفهان تغییرات بزرگی به وجود آمد و لطمه‌های شدیدی به بافت آن وارد شد. تعداد زیادی از بخش‌های بازار در این دوره تخریب شدند که از جمله آنها می‌توان به بازار زین‌سازها، مسگرها، میدان چهارحوض (غرب میدان نقش جهان)، ریخته‌گرها، چهارسوی فراشخانه، چهارسو و سرای الماسیه، بازار مشعلدار باشی، بازار عرب‌ها، بازار الله‌بیک و ... اشاره کرد. البته این تنها ضرری نبود که به بازار اصفهان وارد شد، بسیاری از هنرها و حرفه‌های دستی نیز در این دوره از میان رفت مانند گلابتون‌دوزی، نقده‌دوزی، خزدوزی، شمشیرسازی، زره‌سازی و زنجیربافی. 

نظر گردشگران خارجی درباره بازار اصفهان

بازار اصفهان از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری اصفهان برای گردشگران خارجی‌ست و یکی از دلایل پویایی و سرزنده بودن آن نیز به شمار می‌رود. این موضوع باعث شده تا سری به سایت محبوب و معتبر تریپ ادوایزر بزنیم و با دیدگاه تعدادی از آنها آشنا شویم. 

گردشگری از هنگ کنگ | تاریخ بازدید فروردین 98

بازار بسیار بزرگی در اصفهان

اینجا بازار بسیار بزرگی است و به نظر من خودش 3 تا 4 بازار بزرگ را در خود جای داده است. ممکن است در اینجا گم شوید اما خسته نمی‌شوید و حوصله‌تان سر نمی‌رود. کافه‌های خوبی دارد و پیشنهاد می‌کنم برای بازدید از این جاذبه زمان بگذارید.

گردشگری از استرالیا | تاریخ بازدید اسفند 97

یک بازار واقعا بزرگ

این پر جنب و جوش‌ترین بازاری است که تا به امروز در ایران دیده‌ام. فضایی زنده با حضور مردم و انواع کالاها. اینجا بسیار گسترده است و فروشندگان مانند دیگر بازارهای خاورمیانه برای خرید روی شما فشار نمی‌آورند. صنایع دستی بسیار با کیفیت و زیبا هستند. شما حتی می‌توانید در اینجا قهوه‌ای هم نوش جان کنید.

گردشگری از برزیل | تاریخ بازدید آبان 1397

بازار خاص و فراموش‌نشدنی اصفهان

درست در شمال میدان نقش جهان، سردر قیصریه وجود دارد که دروازه ورود شما به بازار اصفهان است. بیشتر قسمت‌های بازار در دوران صفویه ساخته شده است اما قدمت برخی قسمت‌ها به دوران سلجوقیان و بیش از هزار سال پیش می‌رسد. شگفت‌انگیز است؛ آرام قدم بردارید و عجله نکنید. از مغازه‌های کوچک و دیدنی، کافه‌ها و رستوران‌ها لذت ببرید. صنایع دستی زیبای ایرانی، سوغاتی‌ها، جواهرات، ظروف نقره‌ای، سرامیک‌های سنتی، روسری و لوازم حجاب حتی روبنده‌ها را ببینید و قسمت مهم ماجرا را فراموش نکنید؛ فرش‌های اصیل و زیبای ایرانی که آماده‌اند برای خریدن و به خانه بردن. فراموش نکنید که چانه‌زنی سنت معمول است... از بازدید و خرید خود لذت ببرید!

دغدغه های کارناوالی

یکی از مسائل آزاردهنده در مورد بازار اصفهان، نبود یک راهنمای بازدید است. حتی محدوده این بازار به صورت دقیق مشخص نیست و هر منبعی محدوده‌ای را برای آن عنوان می‌کند. این مساله می‌تواند موجب سردرگمی بازدیدکننده و کسانی شود که می‌خواهند اطلاعاتی را در زمینه این بازار کسب کنند.

تغییر کاربری‌ها و اصلاحات صورت گرفته در این بازار از گذشته تاکنون نیز جای سوال دارد. ضراب خانه بازار در نزدیکی‌های چهارسوی قیصریه و کاروانسرای شاه بنایی تاریخی و به جا مانده از دوران صفوی است که این روزها به یکی از شعبات بانک‌های کشور تبدیل شده است و همین مساله آن را در معرض تخریب قرار می‌دهد. 

نبود تابلوهای راهنمای مناسب برای پیدا کردن مسیر نیز از مشکلاتی است که بازدیدکنندگان در بازار اصفهان با آن سروکار دارند؛ کاری که باید برای آشنایی مردم با جاذبه‌های مختلف انجام شود.

سخن آخر

به بازار اصفهان رفتیم؛ سری به آثار تاریخی آن زدیم و پیشنهاداتی را برای گشت بهتر در این جاذبه به شما ارائه دادیم.

شما وضعیت گردشگری این بازار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا آن چنان که به بعد اقتصادی آن توجه می‌شود، بعد گردشگری آن هم در معرض توجه قرار دارد؟

بازارهای دیگری را در ایران دیده‌اید؟ کدام را بیش از همه دوست داشتید؟

منتظر دیدگاه‌های‌تان هستیم.