اهرام ثلاثه مصر

همراه‌مان باشید تا به یکی از مشهورترین جاذبه‌های دنیا سری بزنیم؛ جایی که دیدن آن از نزدیک آرزوی بیشتر ماست، اهرام ثلاثه مصر. مجموعه‌ای باستانی که برای قرن‌هاست در سکوت گذر زمان را به تماشا نشسته و رازها و رمزهای فراوانی را در خود جای داده است، اسراری که بسیاری از آنها هنوز رمزگشایی نشده و افسانه عجایب اهرام ثلاثه مصر را رقم زده‌اند. به دل تاریخ بیایید تا برای‌تان از رازهای اهرام مصر بگوییم، در مورد اینکه داخل اهرام ثلاثه مصر چه خبر است و راز ساخت اهرام مصر چیست؟ بدانیم و تلاش کنیم تا به برخی از سوالات متداول در مورد این مجموعه باستانی پاسخ دهیم. 

نکته

"از آنجایی که ایرانی‌ها به دلیل روابط سیاسی حاکم بین ایران و مصر، امکان بازدید از اهرام ثلاثه را ندارند، در این مطلب تنها به معرفی این مجموعه باستانی پرداخته‌ایم و در مورد اطلاعات بازدید از این اهرام صحبتی نکردیم."

چرا اهرام ثلاثه مصر؟

• از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری دنیاست و نام آن در فهرست جاذبه‌های ثبت جهانی سازمان یونسکو قرار دارد. 
• هرم بزرگ جیزه، قدیمی‌ترین بنای موجود در مجموعه عجایب هفتگانه به حساب می‌آید که تا حد زیادی سالم باقی مانده است؛ این در حالی‌ست که باقی عجایب هفتگانه دنیا از بین رفته‌اند. 
• یکی از جاذبه‌های ثبت جهانی در یونسکوست. 
• با بازدید از این محوطه باستانی، سفری اسرارآمیز و تاریخی به گذشته‌های دور خواهید داشت و می‌توانید از مقبره پادشاهان سرزمین مصر دیدن کنید. 
• در کنار بازدید از اهرام ثلاثه که برای هزاران سال، بلندترین سازه ساخته دست بشر بوده‌اند، می‌توانید یکی از عجیب‌ترین و اسرارآمیزترین مجسمه‌های دنیای باستان را نیز مشاهده کنید.
• با بازدید از این مجموعه با هوش و نبوغ پیشینیان ما در هزاران سال پیش بیشتر آشنا می‌شوید و از پیشرفت آنها در سالیان دور، متعجب می‌مانید. 

آشنایی با مجموعه اهرام ثلاثه مصر 

مجموعه اهرام جیزه یا آن‌طور که این بناهای باستانی در ایران مشهور شده‌اند، اهرام ثلاثه مصر، محوطه‌ای باستانی در فلات جیزه در جنوب غربی شهر قاهره است؛ جایی در میان تاریخ و تمدن، سه هرم بزرگ با نام‌های هرم جیزه، هرم خَفرِع، هرم مَنقُرع و مجسمه بزرگ ابوالهول سر از خاک برآورده‌اند و همراه با دیگر بناهای تاریخی این محوطه، درهای شناخت و کشف تمدنی بسیار قدیمی و از میان رفته را به روی ما باز کرده‌اند. اینجا، در کناره غربی رود مشهور و مقدس نیل، شما می‌توانید به تماشای مجموعه‌ای بنشینید که به عنوان مهمترین نماد کشور مصر باستان در ذهن مردم جهان شناخته می‌شود. بناهایی عظیم و مسحورکننده که گفته می‌شود زمان ساخت آنها به دوران فرمانروایی دودمان چهارم پادشاهی قدیم در مصر باستان بازمی‌گردد و 4500 سال قدمت دارند؛ هرچند هنوز این تاریخ به طور قطعی به اثبات نرسیده است.

این مجموعه در کنار چهار سازه مشهور خود، شامل چندین بخش تاریخی دیگر مانند موزه کشتی، چندین قبرستان، اهرام دره، معابد، جاده‌ها، روستای کارگران، اهرام مخصوص ملکه‌ها و ... نیز می‌شود. البته از آنجایی که نکات مهم زیادی در مورد خود اهرام وجود دارد در این مطلب چندان در مورد بخش‌های جانبی این مجموعه صحبت نکرده‌ایم و در مطالب دیگری به طور مفصل به این بخش‌ها می‌پردازیم. 

ثبت جهانی 

اهرام ثلاثه مصر همراه با دیگر بخش‌های این مجموعه در فلات جیزه در سال 1979 میلادی به عنوان یکی از میراث جهانی، وارد فهرست سازمان یونسکو شد. 

در ادامه همراه‌مان شوید تا برای‌تان از جزئیات مکانی بگوییم که تاریخ مصر باستان در آن، نه تنها ساخته شده که با آن حفظ نیز شده است؛ مجموعه‌ای که نه تنها به ما می‌گوید مصریان باستان چطور مرده‌اند بلکه از نحوه زندگی آنها نیز اطلاعات بی‌شماری در اختیارمان می‌گذارد. 

هدف از ساخت اهرام در مصر باستان

بهتر است پیش از اینکه بخواهیم در مورد اهرام ثلاثه صحبت کنیم، در مورد دلیل ساخت هرم در مصر باستان بدانیم و با اهمیت این سازه در فرهنگ این کشور آشنا شویم. اهرام ثلاثه تنها اهرام ساخته شده در تاریخ مصر نیستند، بلکه پیش و بعد از ساخت این اهرام، مصریان باستان برای دوره‌ای بسیار طولانی دست به انجام این کار می‌زدند؛ اما ساخت هرم در فرهنگ و تاریخ مصریان قدیم چه معنایی داشته و هدف از انجام این کار چه بوده است؟ 

هنوز نظریه ثابت و واحدی برای پاسخ به این سوال وجود ندارد؛ اما مهم‌ترین فرضیه‌ای که در این مورد مطرح شده، بر این موضوع تاکید می‌کند که اهرام خانه‌هایی برای حفظ و نگهداری از بقایای فرعون در گذشته هستند. مصریان باستان عقیده داشتند که پس از مرگ، مقداری از روح فرعون در بدن او باقی می‌ماند که از آن به عنوان "کا" (Ka) یاد می‌کردند؛ مساله‌ای که باعث می‌شد تا دست به ساخت مجموعه‌ای عظیم برای نگهداری از بدن او بزنند. بنا بر باور مصریان، فرعون بعد از مرگ در جهان دیگر به عنوان شاه مرده‌ها انتخاب می‌شد و نیاز بود برای انجام وظایف جدید خود در جهان دیگر از بقایای او و روح موجود در آن به خوبی نگهداری شود. البته فرضیه دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد این اهرام تنها به عنوان مقبره‌ای برای فراعنه نبوده بلکه مکانی برای نگهداری اشیای مختلف مورد نیاز فرعون برای زندگی بعد از مرگ نیز بوده است. در فرضیه دیگری هم گفته شده که هرم با توجه به شکل آن، به عنوان پله‌ای برای رفتن روح فرعون به سوی بهشت درنظر گرفته شده است؛ شکل هرم همچنین می‌تواند نمادی از تپه باستانی آفرینش باشد یا تمثالی از اشعه‌های خورشید که در زمین گسترده شده‌اند. 

فرعون در جامعه مصری 

اما مصریان باستان چرا باید برای نگهداری از بدن پادشاه خود چنین هزینه سنگینی انجام دهند و چرا پادشاه در جامعه مصری تا این اندازه مهم بود؟

در دوره سلسله سوم و چهارم پادشاهی قدیم، مصر از رونق و ثبات اقتصادی فوق‌العاده‌ای بهره می‌برد و پادشاهان جایگاه یگانه‌ای در جامعه مصری داشتند. آنها حدی بین انسان و خدا را در میان مردم مصری داشتند و بر این عقیده بودند که از سوی خدایان انتخاب شده‌اند تا واسطه‌ای از سمت آنها روی زمین باشند. به همین دلیل، آرزوی هر فردی در مصر باستان بود تا از بزرگی و شان فرعون محافظت و احترام او را حتی بعد از مرگش نیز حفظ کنند. زمانی که یک فرعون از دنیا می‌رفت تبدیل به "اوزیریس" می‌شد و فرعون جدید در زمان سلطنت، جایگاه او را به عنوان "حوروس" به دست می‌آورد. اوزیریس در فرهنگ مصری به عنوان خدای جهان پس از مرگ و دنیای زیرزمین شناخته می‌شد. حوروس نیز خدایی با نماد شاهین بود که صفات بسیاری داشت و مهم‌ترین آنها مقام سلطنت، نماد آسمان، خورشید و پیروزی بود. حوروس در باور مصریان، با "رع" خدای خورشید نزدیکی بسیاری داشت و اغلب نماد این دو خدا در کنار هم دیده می‌شد. در باور مردم این کشور کلید زندگی در دستان رع بود، او خالق جهان محسوب می‌شد و به همین دلیل اهمیت بسیاری میان آنها داشت. 

معرفی هرم بزرگ جیزه | مقبره خوفو 

هرم بزرگ جیزه یا هرم خوفو (هرم خئوپس) (Great Pyramid of Giza or Pyramid of Khufu)، بزرگ‌ترین هرم شناخته شده در جهان است و برای هزاران سال (در حدود 3800 سال) بلندترین سازه ساخته شده به دست بشر نیز بود. این بنا قدیمی‌ترین هرم در بین اهرام ثلاثه است و به عنوان تنها اثر باقی مانده از عجایب هفتگانه جهان نیز شناخته می‌شود. هرم جیزه که "افق خوفو" نیز نام دارد، نه تنها بزرگ‌ترین هرم در میان دیگر اهرام به شمار می‌رود بلکه بهترین ساختار را نیز در میان تمام اهرام ساخته شده در طول تاریخ مصر دارد. 

بر اساس نشانه‌ای که از یک اتاق موجود در هرم به دست آمده، تاریخ ساخت این هرم به دوره دودمان چهارم مصر و "فرعون خوفو" در سال 2560 پیش از میلاد بازمی‌گردد و به نظر می‌رسد که در طول یک دوره 10 تا 20 ساله ساخته شده است. ارتفاع آن در زمان ساخت 146.5 متر بوده اما بعدها به دلیل فرسایش، دزدی‌ها و عوامل دیگر ارتفاع آن به 138 متر رسیده است. وزن کنونی هرم در حدود 6 میلیون تن محاسبه شده و 2.3 میلیون بلوک گرانیتی و سنگ آهک این بنای غول آسا را ساخته‌اند. در اصل تمام نمای بیرونی هرم بزرگ، با سنگ‌های آهک پوشیده شده بود که باعث می‌شد سطح بیرونی صافی داشته باشد؛ آن چه که امروز از هرم خوفو می‌بینید، بخش خشن و زبر زیرین آن است. استفاده از این سنگ‌ها همچنین باعث شده بود تا کل هرم زیر نور آفتاب بدرخشد و از مسافت‌های طولانی دیده شود؛ طرف‌های صاف و فرشته مانند هرم همچنین نمادی از این بوده که به روح فرعون کمک کند تا راه خود به سمت بهشت را پیدا کند و به خدایان در آسمان بپیوندد، به ویژه خدای خورشید "رع". البته امروزه از این سنگ‌های آهکی تعداد زیادی باقی نمانده است و تنها چند عدد از آنها در پایه‌های پایینی هرم به چشم می‌خورد، به نظر می‌رسد در طول تاریخ افراد برای ساخت دیگر بناهای مورد نیازشان از این سنگ های آهکی استفاده می‌کردند. 

مجموعه هرم جیزه، مجموعه‌ای از ساختمان‌هایی‌ست که به غیر از هرم بزرگ، شامل دو معبد برای دفن و آماده‌سازی خوفو (یکی در نزدیکی معبد و دیگری در نزدیکی رود نیل)، یک جاده برای اتصال این دو معبد، معبد دره، یک جاده از رود نیل تا هرم، سه هرم کوچک برای همسران خوفو، مقبره‌های کوچک ماستابا و پنج چاله برای قایق‌ها می‌شود. در زمان حفاری این چاله‌ها، چند کشتی کشف شد که این کشتی‎ها تا آن زمان دست نخورده باقی مانده و در طول تاریخ دست انسان‌ها به آنها نرسیده بود. بعدها یکی از این کشتی‌ها بازسازی شد و امروزه در موزه کشتی که در همین مجموعه قرار دارد قابل بازدید است.

معبد دفن خوفو

از معبدهای دفن خوفو برخلاف دیگر معابد دفن دو هرم دیگر، تقریبا چیزی برجای نمانده و تنها بخش باقی مانده از آن پیاده‌راهی از جنس سنگ‌های بازالتی ست که از طریق آن می‌توان به هرم پادشاه رسید. 

نحوه ساخت هرم بزرگ جیزه

نظریه‌های متفاوتی در مورد نحوه ساخت هرم بزرگ وجود دارد که البته هنوز هیچ‌کدام از آنها به اثبات نرسیده است و ما با وجود تمام پیشرفت‌های تمدنی و علمی هنوز نتوانسته‌ایم به نحوه ساخت این هرم دست پیدا کنیم. معروف‌ترین فرضیه در این زمینه بر اساس این ایده شکل گرفته است که سنگ‌های به‌کاررفته در هرم از معادن استخراج، تا محل ساخت هرم کشیده و برای قرارگیری در مکان خود بالا آورده می‌شدند. گفته می‌شود معماران هرم در طول زمان، مهارت و تکنیک‌های خود را برای ساخت این سازه عظیم بهبود می‌دادند و دقت داشتند تا زمینی را برای ساخت این بنا انتخاب کنند که بستری سنگی داشته باشد نه بستری شنی. ساخت هرم با کمک 20000 کارگر، و یک سازماندهی خیلی قوی از نیروی انسانی و نگهداری اسناد امکان‌پذیر شد؛ به ویژه که مصریان قدیم در مستندسازی کارهای خود بسیار مهارت داشتند. 

هرم خوفو روی مربعی کامل ساخته شده و طول پایه‌های آن 230.6 و 230.44 متر است. بسیاری از سنگ‌های به کاررفته در ساخت معبد به طرز شگفت‌انگیزی، با دقت بالایی در کنار هم قرار گرفته‌اند و فاصله بین دو سنگ تنها به 0.5 میلیمتر می‌رسد. دقت به کاررفته در ساخت این هرم به اندازه‌ای ست که خطای موجود در زمان ساختِ چهار پایه هرم، به طور میانگین، تنها به 58 میلیمتر می‌رسد. چهار سمت پایه هرم، با تقریب بسیار بالایی با چهار جهت اصلی هماهنگ هستند و پایه شمالی این هرم درست روبروی شمال حقیقی (نه شمال مغناطیسی) (1) قرار دارد.  سازندگان برای اینکه مطمئن شوند هرم حالتی متقارن دارد، برای بخش بیرونی آن از سنگ‌هایی استفاده کردند که در وزن و طول هم ‌اندازه باشند. کارگران باید تمام این بلوک‌های سنگی را علامت‌گذاری می‌کردند و سنگ‌های مورد نیاز برای بخش‌های زاویه‌دار و سطح هرم را از یکدیگر مشخص می‌ساختند. بزرگترین سنگ گرانیتی به کار رفته در هرم، که در اتاق پادشاه پیدا شده، بین 25 تا 80 تن وزن دارد و از فاصله 800 کیلومتری هرم به اینجا آورده شده است. نکته جالب دیگر استفاده از 500 تن ملات در ساخت هرم است، ملاتی که با وجود انجام آزمایش‌های بسیار، هنوز دانشمندان موفق به کشف مواد به کاررفته در آن نشده‌اند. 

پاورقی 

1- شمال حقیقی یا شمال واقعی، نشان دهنده جهت به سوی قطب شمال است در اصل تمام خطوط طول جغرافیایی خطوط شمال واقعی هستند؛ اما جهت‌های مغناطیسی برگرفته از میدان مغناطیسی زمین هستند، جایی که خطوط میدان مغناطیسی به صورت واگرا از زمین خارج می‌شود جنوب مغناطیسی و جایی که به صورت همگرا به آن وارد می‌شود شمال مغناطیسی نام دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که شمال حقیقی در بیشتر مواقع بر شمال مغناطیسی منطبق نیست و بین آنها زاویه‌ای وجود دارد. شمالی که در قطب‌نماها می‌بینید، نشان دهنده شمال مغناطیسی ست نه شمال حقیقی جغرافیایی. 

داخل هرم بزرگ

داخل هرم سه اتاق شناخته شده وجود دارد. پایین‌ترین اتاق در بستر هرم ساخته شده و ناتمام است؛ اما اتاق مشهور به اتاق ملکه و اتاق پادشاه در بخش‌های بالایی هرم قرار دارند. ورودی اصلی هرم بزرگ جیزه، در بخش شمالی آن قرار گرفته و 17 متر بالاتر از سطح زمین است. زمانی که از این ورودی داخل هرم می‌شوید، به راهرویی برخورد می‌کنید که شما را به سمت پایین هدایت می‌کند. این راه به سمت ساختار سنگی داخل هرم و تخته سنگ زیر آن ادامه دارد. بعد از 105 متر، راهرو با سطح زمین هم‌تراز و در 8 متر بعدی، وارد زیر هرم می‌شود و شما را به اتاق زیرین هرم که ناتمام مانده است می‌رساند. برخی مصرشناسان بر این عقیده‌اند که در ابتدا قرار بوده این اتاق برای فرعون خوفو باشد؛ اما او بعدا نظرش را تغییر داده و خواسته است که اتاقش در بخش‌های بالاتر هرم ساخته شود. 

در همین راهروی پایین رونده، بعد از 28.2 متر، به نقطه‌ای می‌رسید که یک حفره مربع شکل در سقف آن به چشم می‌خورد. سوراخی که در ابتدا به وسیله یک تخته سنگ پوشیده شده بود و نقطه آغازین راهرویی‌ست که به سمت بالا و اتاق‌های داخل هرم (گرند گالری، اتاق ملکه و اتاق پادشاه) می‌رود. طول این راهروی بالارونده، 39.3 متر است. اتاق ملکه دقیقا در میانه بخش شمالی و جنوبی هرم قرار دارد و گالری بزرگ نیز در ادامه راهروی بالارونده به چشم می‌خورد. در بالای گالری بزرگ، حفره‌ای بزرگ نیز وجود دارد که هنوز هدف ساخت این حفره هنوز مشخص نشده است و قابل دسترسی نیست. محققان ژاپنی که با دوربین‌ها و ربات‌های پیشرفته خود این بخش را بررسی کرده‌اند، می‌گویند که ساختار این حفره با دیگر بخش‌های هرم کاملا متفاوت است. 

اتاق پادشاه 

اتاق پادشاه به شکل یک مکعب کامل ساخته شده، سقفی صاف دارد و کمی بالاتر از مرکز هرم قرار گرفته است. 0.91 متر بالاتر از کف اتاق، در دو دیوار شرقی و غربی، دو راهروی بسیار باریک به چشم می‌خورد. هدف از ساخت این راهروها هنوز مشخص نشده؛ اما به نظر می‌رسد که این باریکه‌ها به سمت ستاره‌های آسمان شمالی و جنوبی نشانه رفته‌اند و هدف اولیه ساخت آنها تماشای ستاره‌ها از طریق این باریکه‌ها نبوده است. برای مدتی طولانی، مصرشناسان بر این باور بودند که این باریکه به عنوان تهویه هوا عمل می‌کند؛ اما امروزه این نظر را دارند که این راهروها هدفی آیینی داشتند و به روح فرعون کمک می‌کردند تا به سوی بهشت صعود کند. 

تمام اتاق پادشاه از سنگ‌های گرانیتی ساخته شده و تنها شی موجود در این اتاق، تابوتی گرانیتی و مستطیل شکل است که یک گوشه از آن آسیب دیده است. تابوتی که عرض آن از عرض راهروی بالارونده بزرگتر بوده و نشان می دهد قبل از ساخته شدن سقف، در این محل قرار گرفته است. این تابوت در مقایسه با تابوت های پیدا شده در اهرام دیگر، تزئینات کمتری دارد و ساده‌تر است. یکی از باستان‌شناسان در توضیح ساده بودن تابوت گفته است که به احتمال زیاد تابوت آماده شده برای این هرم در رودخانه گمشده و تابوت فعلی با عجله جایگزین آن شده است. 

ورودی جدید

دزدان قبر و دیگر تخریب‌گران، چه در دوران باستان چه امروز، بسیاری از اجساد و اشیا مربوط به تدفین را از بین بردند و غارتگران نیز قسمت خارجی اهرام را تخریب کردند. امروزه توریست‌ها از طریق تونلی که این دزدها از طریق آن وارد هرم می‌شدند، به درون آن دسترسی دارند.

معرفی هرم خفرع 

هرم خفرع یا هرم خفرن (Pyramid of Khafre)، دومین هرم بزرگ و بلند در میان اهرام ثلاثه مصر است و مقبره "فرعون خفرع" از دودمان چهارم در آن قرار دارد. فرعون خفرع، فرزند خوفو که با لقب خفرع بزرگ شناخته می‌شود مابین سال‌های 2558 تا 2532 قبل از میلاد در مصر باستان فرمانروایی می‌کرد. 

مانند هرم بزرگ، این هرم نیز نمایی سنگی دارد و در راستای خط افق ساخته شده است. سنگ‌هایی که در ساخت پایه آن مورد استفاده قرار گرفته بسیار بزرگ هستند؛ اما به موازات اینکه هرم بالاتر می‌رود اندازه سنگ‌ها نیز کوچک‌تر می‌شود. خفرع سالم‌ترین شکل هرم را در میان اهرام ثلاثه دارد و نوک هرم آن و مجموعه تدفینی که در خود جای داده از دیگر هرم‌ها سالم‌تر است. ارتفاع هرم به 136.4 متر می‌رسد و اندازه ضلع پایه‌های مربع شکل آن، 215.5 متر است. هرم از سنگ‌های آهکی ساخته شده است که هر کدام از آنها بیش از 2 تن وزن دارند. این هرم روی صخره‌ای سنگی که ارتفاع آن 10 متر بلندتر از صخره سنگی زیر هرم خوفوست، قرار دارد و به همین دلیل از دور بلندتر به نظر می‌رسد. 

مجموعه هرم خفرع در کنار خود هرم شامل دره معبد، معبد ابوالهول، یک جاده، یک معبد دفن، پنج چاله قایق و یک هرم اقماری با یک سرداب می‌شود. 

داخل هرم خفرع 

هرم خفرع از دو ورودی، دو راهرو، یک اتاق فرعی و یک اتاق دفن تشکیل شده است. هر دو ورودی هرم به اتاق دفن راه دارد و یکی از آنها در ارتفاع 11.54 متری و دیگری در قسمت پایه‌ای آن قرار گرفته است. یک فرضیه برای اینکه چرا این هرم دو ورودی دارد این است که در ابتدا قرار بوده قسمت شمالی هرم بسیار بزرگ تر باشد. مساله‌ای که باعث می‌شد تا هرم خفرع، در نهایت از هرم پدرش خوفو بزرگتر شود؛ اما زمانی که تخته سنگ راهروی ورودی، که در زمین روبروی هرم قرار دارد، تراشیده شد متوجه شدند که فضای کافی در دشت جیزه برای ساخت دیواره‌ها و تراس سازه وجود ندارد. در نهایت به همین دلیل مجبور شدند تا یک ورودی دیگر از داخل بنا بسازند. فرضیه دیگر این است که برنامه ساخت هرم در طول زمان تغییر پیدا کرد و به همین جهت ورودی دومی در داخل بنا ساخته شد. 

اتاق فرعی

یک اتاق فرعی (کمکی) در هرم وجود دارد که طول آن با طول اتاق پادشاه در هرم بزرگ جیزه برابر است و در غرب راهروی پایینی قرار دارد. هدف از ساخت این اتاق معلوم نیست؛ اما به نظر می‌رسد برای انبار کردن لوازم مورد نیاز برای دفن مورد استفاده قرار می‌گرفته یا اینکه یک اتاق سرداب بوده است. 

اتاق دفن

اتاق دفن، در داخل یک تخته سنگ کنده شده و به شکل یک مستطیل است و در سقف آن تیرهایی از جنس سنگ آهک به چشم می‌خورد. این اتاق جهتی شرقی - غربی دارد و تابوت خفرع که از سنگ گرانیت ساخته شده در آن قرار گرفته است. در زمان کشف این اتاق، استخوان‌هایی از یک حیوان در داخل تابوت پیدا شد که به احتمال زیاد استخوان یک گاو بوده است.

معبد خفرع 

مجموعه معبد خفرع شرایط بسیار بهتری از معبد خوفو دارد و بهتر حفظ شده است. در شرق هرم، معبد دفن قرار دارد و با وجود اینکه بخش‌های زیادی از آن از بین رفته است؛ اما هنوز می‌توان با باقیمانده‌های آن، به نقشه کلی معبد دست پیدا کرد. این سازه از معابد قبلی بزرگتر است و اولین معبدی محسوب می‌شود که هر پنج المان معابد دفن را دارد. این المان‌ها شامل سالن ورودی، سالن ستون‌دار، پنج طاقچه برای مجسمه‌هایی از فرعون، پنج اتاق انبار و یک پناهگاه داخلی می‌شود.

ارتباط مجسمه ابوالهول و مجموعه هرم خفرع

مجسمه ابوالهول روبروی هرم خفرع قرار دارد و با وجود اینکه شکل ظاهری آن برگرفته از یک فرعون خاص نیست؛ اما سازه آن شباهت‌های ساختاری زیادی با سازه معبد دفن خفرع دارد. مساله‌ای که می‌تواند نشان دهد این مجسمه مشهور در دوره خفرع و به دستور او ساخته شده است. 

معرفی هرم منقرع 

هرم منقرع یا منکورع (Pyramid of Menkaure) کوچک‌ترین هرم در بین اهرام ثلاثه است و به احتمال زیاد مقبره "فرعون منقرع" از دودمان چهارم مصر باستان در آن قرار دارد. فرعون منقرع فرزند خفرع بود و با لقب "منقرع الهی ست" شناخته می‌شد. هرم منقرع در زمان ساخت 65.5 متر ارتفاع داشت و امروزه ارتفاع آن به 61 متر می‌رسد. این هرم نیز از سنگ‌های آهکی و گرانیت ساخته شده و 16 طبقه از بنای بیرونی آن، گرانیت قرمز دارد و باقی سازه با سنگ آهک پوشیده شده است. بخشی از گرانیت‌های به کار رفته در این هرم زبر و سخت هستند و کار صاف‌سازی آنها ناتمام مانده است که به باستان‌شناسان کمک می‌کند تا روش‌های ساخت هرم و معبد را بهتر بفهمند. زمان ساخت هرم مشخص نیست چرا که دوره حکمرانی منقرع به طور دقیق در تاریخ تعیین نشده اما به احتمال زیاد 2600 سال قبل از میلاد بوده است. در جنوب معبد سه هرم اقماری (سه هرم ملکه) و یک بنای زیرساخت‌مانند دیده می‌شود و معبد دره، یک جاده و یک معبد دفن دیگر بخش‌های آن را تشکیل می‌دهند. از بین چهار سازه اصلی در این مجموعه، تنها هرمی که هیچ کدام از سنگ‎های آهکی آن باقی نمانده، هرم منقرع است.

معبد دفن

معبد دفن هرم منقرع، پیچیده‌ترین ساختار را در بین دیگر معابد دفن مجموعه دارد و فونداسیون و هسته اصلی آن از جنس سنگ آهک و گرانیت است. در این معبد سنگ نوشته‌ای به چشم می‌خورد که چنین توضیح داده است: 

"این معبد را در یادبود پدرم ساختم، پادشاه مصر بالا و پایین"

در زمان حفاری تعداد زیادی مجسمه از منقرع چه به صورت تنها و چه همراه با یک گروه پیدا شد. این مجسمه‌ها به سبک مردم مصر قدیم و با جزئیات بسیاری ساخته شده بودند. 

تابوت های کشف شده در هرم منقرع

در سال 1835، در یکی از جستجوهای باستان‌شناسان در یک سرسرا، باقی‌مانده‌هایی از یک تابوت چوبی انسان‌نما به همراه تعدادی استخوان انسان پیدا شد، روی این تابوت نام منقرع حک شده بود. تابوتی که امروزه مشخص شده در دوره سائیت با تابوت قبلی جایگزین شده است. آزمایش‌های رادیوکربن نشان می‌دهد که استخوان‌های موجود در تابوت، بالای 2000 سال قدمت داشتند؛ مساله‌ای که این فرضیه را در ذهن به وجود می‌آورد که یا این استخوان‌ها از سایت دیگری به اینجا انتقال داده شده‌اند یا اینکه در دوره حکومت رم‌ها به این هرم دسترسی وجود داشته است.

تابوت کشف شده دیگر هرم منقرع، تابوتی از جنس سنگ بازالت است که با جزئیات زیادی به زیبایی تزئین شده بود و استخوان‌هایی از یک زن جوان در آن قرار داشت. متاسفانه این تابوت امروز در قعر دریای مدیترانه قرار دارد چرا که در تاریخ 13 اکتبر 1838، زمانی که کشتی بئاتریس در راه رسیدن به انگلیس بود، جایی مابین کشور مالت و شهر کارتخانه اسپانیا، غرق شد و گنجینه همراه آن نیز به قعر دریا رفت. این تابوت یکی از معدود تابوت‌های تقریبا سالم به جای مانده از دوره پادشاهی قدیم تا دوره معاصر بود. اما خوشبختانه درِ تابوت انسان‌نمایی که در بالا به آن اشاره کردیم با موفقیت به انگلستان انتقال داده شد و امروز در موزه بریتانیا قابل بازدید است. 

تلاش‌هایی برای تخریب هرم 

در انتهای قرن بیستم، الملک العزیز عثمان بن یوسف (حاکم مصر بین سال‌های 1193 تا 1198 میلادی) تلاش کرد تا این اهرام را خراب کند و این کار را با تخریب هرم کوچک‌تر آغار کرد. به مدت هشت ماه کارگران مشغول تخریب هرم بودند؛ اما در نهایت متوجه شدند این کار بسیار گران درمی‌آید، چرا که در هر روز تنها می توانستند یک یا دو سنگ را جابه‌جا کنند. امروزه آثار این تخریب در بخشی از هرم کوچک به صورت یک شکاف مستطیلی شکل در ضلع شمالی آن دیده می‌شود.

آشنایی با ابوالهول 

"ابوالهول بزرگ جیزه" یا "اسنفنیکس"، از مشهورترین، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین مجسمه‌های تاریخ است و شکلی از یک موجود افسانه‌ای با بدنی به شکل شیر و سری به شکل انسان (با تزئینات سر یک فرعون) را دارد. این مجسمه برای هزاران سال است که در سکوت به تماشای اسرار دنیای کهن و معاصر نشسته است و افسانه‌ها و رازهای زیادی پیرمون آن وجود دارد. مجسمه‌ای که به مانند سه هرم دیگر جنسی از سنگ آهک دارد و درست در مسیر خط غرب به شرق ساخته شده است. طول مجسمه از پنجه تا دم به 73 متر می‌رسد، ارتفاع آن از زمین تا سر، 20 متر و عرض آن از پشت 19 متر است. این مجسمه قدیمی‌ترین مجسمه یادبود در مصر محسوب می‌شود و بیشتر محققان بر این باور هستند که در دوره پادشاهی قدیم در زمان حکومت فرعون خفرع ساخته شده است (2558 تا 2532 سال قبل از میلاد). حتی بسیاری از مردم نیز این عقیده را دارند که سر مجسمه ابوالهول الهام گرفته از صورت فرعون خفرع است. 

با وجود همه این گمانه‌زنی‌ها اما هنوز نمی‌توان به طور قطعی در مورد اینکه مجسمه ابوالهول توسط چه کسی، چه زمانی و برای چه هدفی ساخته شده است، نظر داد. 

ابوالهول در طول زمان 

برای ساخت مجسمه ابوالهول، سازندگان از صخره‌ای یکپارچه که در دشت جیزه قرار داشت استفاده کردند. آنها روی این صخره سنگی بزرگ، حجاری انجام دادند تا زمانی که شکل کلی مجسمه از آن بیرون آمد و بیرون سازه را نیز با لایه‌هایی از بلوک‌های سنگ آهکی پوشاندند تا زمانی که مجسمه ابوالهول به شکل اصلی خود رسید. سازندگان برای پوشاندن قسمت‌های پایینی مجسمه مانند پاها و قسمت بالایی آن مانند سر از سنگ‌های سخت‌تر استفاده کردند و قسمت میانی آن که شامل بدن شیر تا گردن می‌شود را با لایه‌های نرم‌تر پوشاندند. با گذر زمان بیشتر قسمت‌های بدن مسجمه، بر اثر باد و شن باد دچار فرسایش شد و برای مدتی بسیار طولانی این سازه عظیم و اسرارآمیز در میان شن‌ها پنهان بود تا جایی که تنها سر آن از بیرون دیده می‌شد. البته سر مجسمه نیز از هجوم خرابی‌ها در امان نماند و دماغ و ریش تشریفاتی فرعونی (فرعون‌های مصری در مراسم مختلف از ریشی مصنوعی استفاده می‌کردند) آن توسط افراد ناشناس در طول زمان از پیکره اصلی مجسمه جدا شد. 

اسامی مختلف مجسمه 

غیرممکن است بدانیم که سازندگان این مجسمه چه اسمی روی آن گذاشته بودند چرا که در هیچ‌کدام از کتیبه‌های شناخته شده از پادشاهی قدیم هیچ اشاره‌ای به این مجسمه نشده است؛ همچنین هنوز هیچ کتیبه‌ای در این مجموعه به دست نیامده که به ساخت یا هدف اصلی از ساخت آن اشاره کند. در پادشاهی جدید اما این مجسمه مورد احترام قرار گرفت و فرعون توتموس چهارم از آن به عنوان ایزد خورشید خود یاد می‌کرد. 

اسفنیکس، نام مورد استفاده امروزی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها برای صدازدن این مجسمه است؛ نامی که در زمان اروپای دوران قدیم -در حدود 2000 سال بعد از زمان مورد قبول ساخت مجسمه- به آن داده شد. این نام برگرفته از یک هیولای افسانه‌ای یونانی‌ست که بدنی شیرمانند، سر یک زن و بال‌هایی از یک فرشته داشت. البته اکثر مجسمه‌های اسنفنیکس مصری مانند اسفنیکس بزرگ، سری به شکل یک مرد و بدنی بدون بال دارند. واژه ابوالهول که ما در زبان فارسی برای نامیدن این مجسمه استفاده می‌کنیم، کلمه‌ای عربی ست و موجود وحشتناک یا پدر وحشت معنا می‌دهد. 

اسطوره شناسی مجسمه ابوالهول 

خورشید در مصر باستان جایگاه بسیار والایی داشت و خدای خورشید برای دورهای طولانی مهم‌ترین خدای مصری‌ها بوده است. بر اساس این عقیده، یکی از مصرشناسان در مورد مجسمه ابوالهول می‌گوید که این مجسمه پیش از اینکه فراعنه تصمیم بگیرند برای خود در دشت جیزه، هرم‌هایی بسازند در این منطقه وجود داشته و هدف از ساخت آن نیز، پرستش خورشید بوده است. او می‌گوید مجسمه ابوالهول، معبد ابوالهول، جاده و معبد دفن خفرع همه بخشی از یک مجموعه هستند و پیش از ساخت اهرام ثلاثه در آنجا قرار داشتند. 

شیر از زمان‌های خیلی دور در تمدن‌های شرقی نمادی مرتبط با خورشید بود و در تصاویر بسیاری، پادشاه مصری به شکل شیری درآمده است که دشمنانش را نابود می‌کند - که این تصاویر از زمان دودمان آغازین در مصر نیز دیده می‌شود. در پادشاهی جدید، اسفنیکس به طور ویژه‌تری با خدای خورشید - هارماچیس یا هورم آخت - خدای آسمان، نور و خوبی در اتباط است. آمن هوتب دوم (1427 تا 1401 یا 1397 قبل از میلاد) نزدیک به 1000 سال بعد از ساخته شدن ابوالهول، در شمال شرقی آن معبدی ساخت و آن را به خدای خورشید هورم آخت تقدیم کرد. 

برخی از غیرمصریان باستان شباهت‌هایی بین این مجسمه و خدای هورون (خدای جهان زیرزمین) می‌دیدند. صابئیان (مندائیان) حران (شهری باستانی در ترکیه امروزی) از آن به عنوان مکانی برای دفن هرمس الهرامسه (از دانشمندان علوم غریبه، طب و کیمیا در مصر و معتقد به تناسخ انسان) یاد می‌کنند. نویسنده‌های عرب نیز از ابوالهول به عنوان طلسمی یاد می‌کنند که این منطقه را از خشکی حفظ می‌کند. یکی از این نویسنده‌ها می‌گوید این مجسمه، به عنوان نشانه‌ای از طلسم رود نیل است و محلی بر این باورند که چرخه سیل در مصر با این طلسم هماهنگ شده است. نویسنده دیگری نیز ادعا کرده است، افرادی که در مصر می‌خواستند در دولت به یک موقعیت اداری مهم برسند، هدایایی را به این بنا تقدیم می‌کردند. 

حقایق جالب در مورد اهرام ثلاثه مصر 

اهرام ثلاثه مصر معجونی از هنر، دانش، راز و رمز و مهارت هستند و به قدری عالی ساخته شده که ما هنوز با وجود دانش و تکنولوژی امروزمان قادر نیستیم نمونه مشابهی از آن را با همان دقت و کمال در ساختار بسازیم. همراه‌مان باشید تا تعدادی از مشهورترین حقایق پیرامون این اهرام را با شما در میان بگذاریم و متوجه شویم چرا این سازه‌های باستانی تا این اندازه مورد احترام قرارگرفته و شگفت انگیزند. 

• اضلاع هر سه هرم اهرام جیزه، بر اساس یافته‌های ستاره‌شناسی، با سمت شمال- جنوب و شرق-غرب هماهنگ است و تنها به اندازه چند درجه انحراف دارد. در میان فرضیه‌های مختلف برای توضیح این دقت در ساخت اهرام، فرضیه هماهنگی با صورت فلکی شکارچی شهرت و مقبولیت بیشتری دارد. بر اساس این فرضیه گفته شده است که بین مکان ساخت اهرام ثلاثه روی زمین و ستارگان کمربند شکارچی در صورت فلکی شکارچی هماهنگی کاملی به چشم می‌خورد. جالب که بدانید ستارگان صورت فلکی شکارچی با اوزیریس خدای آفرینش مجدد و زندگی بعد از مرگ در مصر باستان در ارتباط هستند. بر اساس این فرضیه، دیگر اهرام موجود در مجموعه می@تواند تصویر ما از این صورت فلکی را روی زمین کامل کند و رود نیل هم می‌تواند با کهکشان راه شیری مطابقت داشته باشد. 
• بر خلاف آنچه که در زمان‌های گذشته فکر می‌شد اهرام ثلاثه و دیگر بناهای موجود در مجموعه، نه به دست برده‌ها که به دست کارگران ماهر ساخته شده است. کارگرانی که حقوق دریافت می‌کردند، از لحاظ غذایی به خوبی تامین می‌شدند و حتی برای زندگی آنها در نزدیکی اهرام مکان های مناسبی فراهم آورده بودند. به نظر می‌رسد این کارگران در ازای دریافت حق و حقوق، از سرتاسر مصر در اینجا جمع شدند تا پروژه‌ای ملی را به ثمر برسانند که نشان دهنده ثروت و قدرت فراعنه قدیم بوده است. 
• حقیقت جالب دیگری که در مورد ساختار خارق‌العاده اهرام وجود دارد این است که در هر لحظه از شبانه ‌روز که وارد هرم شوید دمایی 20 درجه سانتیگرادی را تجربه می کنید. 
• یک ضرب‌المثل عربی قدیمی هست که می‌توان آن را به این صورت ترجمه کرد: "انسان‌ها از زمان می ترسند و زمان از اهرام". اهرامی که ناشناخته‌های بسیاری را در خود جای داده‌اند و برملاشدن حقایق مختلف در مورد آنها، هر بار انسان را در شگفتی فرو می‌برد. یکی از این حقایق ملات چسبناک فوق‌العاده به کار رفته در ساختار این اهرام برای کنار هم نگه‌داشتن سنگ‌های آن است؛ ملاتی که محققان هنوز نتوانسته‌اند با وجود آنالیزهای فراوان به ساختار آن دست پیدا کنند. خوب است بدانید به طور کلی در حدود 5 میلیون تن ملات در ساخت اهرام استفاده شده و سختی و قدرت آنها از قدرت سنگ‌ها بیشتر است. 
• در میان اهرام موجود در فلات جیزه، تنها سه تا از آنها دری چرخان دارند که یکی از آنها درِ هرم بزرگ جیزه است. دری بسیار عظیم با 20 تن وزن که در تمام این سال‌ها به خوبی تعادل خود را حفظ کرده و تنها با فشار یک دست از داخل باز می‌شود. وقتی که این در بسته می‌شود به قدری خوب با دیوارهای کناری خود چفت می‌شود که این تصور برای تان به وجود می آید انگار که هیچ دری در برابرتان قرار ندارد. 

• هرم بزرگ خوفو در حدود 5750000 تن وزن دارد، اگر بخواهید متوجه عظمت این عدد شوید باید به شما بگوییم که وزن برج خلیفه در حدود 500 هزار تن است. 
• در سال 1877، دکتر جوزف سئیس، به کشف جالبی در مورد هرم بزرگ جیزه دست یافت. او در تحقیقات خود نشان داد که این هرم دقیقا در نقطه اتصال بلندترین عرض و طول جغرافیایی ساخته شده است یا به عبارت دیگر، هرم بزرگ جیزه درست در مرکز تمام توده خشکی روی زمین قرار دارد. 
• با وجود اینکه در نگاه اول یا حتی در بررسی‌های چندباره، این طور به نظر می‌رسد که اهرام ثلاثه چهار وجه دارند؛ اما باید بدانید که در اصل این اهرام، 8 وجهی هستند. هر کدام از چهار وجه اصلی این اهرام به طور مساوی از پایین تا بالا دوباره به دو بخش تقسیم شده اند. این کشف در سال 1940 توسط یک خلبان به نام پی.گراوس انجام گرفت، او زمانی که بر فراز این اهرام در پرواز بود، متوجه هشت وجه آنها شد. البته باید این موضوع را در نظر داشت که تنها از طریق تماشای اهرام از بالا آن هم در نور مناسب می توان متوجه این موضوع شد. 
• بر خلاف آنچه که از داخل این اهرام انتظار دارید، هیچ متنی به زبان هیروگیلیف، هیچ گنجینه یا مومیایی در یکی از این بناها وجود ندارد. دکوراسیون داخلی اهرام چندین قرن بعد از مرگ سه فرعونی که این اهرام را ساخته بودند، ایجاد شده است. 

با دیدن این ویدیو از اهرام مصر ، سفری مجازی را تجربه کنید

سخن آخر 

امروز به همراه شما سری به یکی از مشهورترین جاذبه‌های دنیا زدیم و با گوشه‌ای از اسرار و راز و رمزهای آن آشنا شدیم. 

نظر شما در مورد این مطلب چیست؟ به نظر شما افسانه‌ها و داستان‌های پیرامون اهرام ثلاثه تا چه اندازه‌ای حقیقت دارند؟

پیشنهادها و دیدگاه‌های‌تان در مورد این مطلب را با ما و دیگر دوستان کارناوالی تان به اشتراک بگذارید. منتظرتان هستیم...