چشمه مرتضی علی طبس | معجزه ای در دل کویر

در این مطلب سری به دنیای شگفت‌انگیز چشمه مرتضی علی طبس که یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی طبس محسوب می‌شود، خواهیم زد. چشمه مرتضی علی، چشمه‌ای منحصربه‌فرد است که نه تنها به خاطر وجود چشمه‌های آب گرم و سرد در یک بستر بلکه به خاطر وجود نازک‌ترین سد قوسی جهان که به آن طاق شاه عباسی هم می‌گویند، شهرت دارد. با کارناوال همراه شوید تا عکس چشمه مرتضی علی طبس را ببینیم و با هم سری به دنیای اعجاب‌انگیز آن بزنیم.

چرا چشمه مرتضی علی؟

• وجود چشمه‌های آب گرم و سرد در یک بستر و به موازات یکدیگر در این دره یک پدیده بسیار اعجاب‌انگیز است که نظیرش را به این راحتی‌ها پیدا نخواهید کرد.
•  بسیاری از گردشگران به خاطر خاصیت درمانی چشمه‌های مرتضی علی از آن بازدید می‌کنند.
• در انتهای مسیر چشمه نازک‌ترین و بلندترین سد قوسی جهان یعنی سد قوسی عباسی قرار دارد.
• در میان دیواره‌های چشمه مرتضی علی قبرهای بسیار قدیمی وجود دارد که متعلق به زرتشتیانی است که سال‌ها پیش در این حوالی زندگی می‌کرده‌اند.

آشنایی با چشمه مرتضی علی طبس

در 30 کیلومتری شهر طبس و 2 کیلومتری روستای خرو، میان کوه‌های خشن و تاب آورده از آفتاب گرم و بی امان کویر، چشمه اعجاب‌انگیزی با نام مرتضی علی وجود دارد که در یک سویش آب گرم می‌جوشد و در سوی دیگر آب خنک که جان انسان را تازه می‌کند. این چشمه‌ها مسیر زیادی را طی می‌کنند تا وارد فضای دره مانندی شوند که شباهت بسیار زیادی به تنگه واشی دارد. کافی است کمی در این دره قدم بزنید تا به چشمه‌های کوچک و بزرگی برسید که از دیواره‌های دره پایین می‌ریزند و مسیر حرکت شما را پر از آب می‌کنند.

ویژگی منحصربه‌فرد چشمه

این چشمه را مرتضی علی نامیده‌اند؛ چون آب گرم آن از چشمه‌ای به نام مرتضی علی تامین می‌شود و به‌خاطر وجود میزان بسیار بالای املاح و مواد معدنی، غلظت زیادی دارد و به همین دلیل تا 300 متر به موازات آب‌های سرد حرکت کرده و با آن ترکیب نمی شود. در سمت راست دره، چشمه‌های آب گرم و در سمت چپ، چشمه‌های آب سرد قرار دارند و به محض آن که شما پایتان را در آب بگذارید این اختلاف دما را به راحتی احساس می‌کنید. گاهی اختلاف دمای آب چشمه‌ها با هم به 10 درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد که در نوع خود بی‌نظیر است. اگر پایتان را درون چشمه بگذارید گاهی خنک می‌شود و به محض آن که احساس سرما کردید می‌توانید پای خود را در حوضچه‌ای از آب گرم که دقیقا کنار حوضچه‌های آب سرد است بگذارید. 

زیبایی‌های این چشمه، حیرت‌انگیز است و چشم برداشتن از آن کاری دشوار؛ اما کمی سرتان را بالا بگیرید تا قبرهای زرتشتیان را در میان دیواره‌های دو طرف چشمه ببینید که هر کدام با تونلی به هم وصل شده‌اند؛ اما همه چیز به همین جا ختم نمی‌شود!

اوج هنرنمایی چشمه آخر داستان است که باشکوه هر چه تمام تر نازک‌ترین سد قوسی جهان یعنی سد عباسی را جلوی چشمانتان می‌آورد. این سد بسیار زیبا حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که کارناوال در سفرهای بعدی مفصل‌تر به آن خواهد پرداخت.

چشمه مرتضی علی یا کال سردر؟

در اصل هر دو! در مسیر چشمه رودخانه‌ای وجود دارد که نام آن سردر است. طبسی‌ها به خاطر آن که آب رود وارد این شکستگی تنگه مانند می‌شود به آن کال سردر می‌گویند. همین نام‌گذاری باعث شده است که گاهی به این چشمه کال سردر بگویند.

دیدنی ها و تفریحات چشمه مرتضی علی

در این بخش برایتان از  تفریحاتی که در چشمه انتظارتان را می‌کشند، خواهیم گفت.

ورود به فضای شگفت انگیز دره

برای رسیدن به دره ابتدا ماشینتان را در پارکینگ پارک کرده و از پله‌هایی که در مسیر رسیدن به دره تعبیه شده‌اند، پایین بروید تا به فضای بازی برسید که آب چشمه مثل جویباری کوچک در آن جاری است. کمی که جلوتر بروید کم‌کم دره شروع به خودنمایی می‌کند و دیواره‌های صخره‌ای بلند و بلندتر می‌شوند. در مسیر چشمه که حرکت می‌کنید زیبایی‌های بسیار زیادی وجود دارد که آرام‌آرام در معرض دید شما قرار می‌گیرند.

در ابتدا، مسیر چشمه بسیار باز است و حوضچه‌های آب قابل مشاهده نیستند و فقط مسیر صاف و پهنی را می‌بینید که سنگ‌ریزه‌هایی کف آن را پر کرده و دیواره‌های آن به خاطر رسوبات آبی به‌صورت لایه‌لایه در آمده‌اند و پدیده جالبی به نام ماسه سنگ یا کنگلومرا (1) را شکل داده‌اند؛ اما هرچه جلوتر می‌روید دیواره‌های دره سخت و خشن‌تر شده و از میزان خزه‌های سبز رنگی که به آن‌ها چسبیده کاسته م‌ شود. به اواسط چشمه که می‌رسید دهانه دره بسته‌تر می‌شود و سنگ‌های درشت و گاهی غول‌پیکر در مسیرتان قرار می‌گیرند که رد شدن از آن‌ها گاهی دشوار می‌شود.

استفاده از خواص درمانی چشمه مرتضی علی 

چشمه مرتضی علی به خاطر وجود مواد معدنی و املاح، خاصیت درمانی زیادی دارد که می‌توانید به‌صورت کاملا رایگان از این موهبت الهی استفاده کنید. نکته جالب توجه آن است که بزرگ‌ترین حوضچه این چشمه که در میانه‌های مسیر قرار دارد، به خاطر عمق زیادش به حمام مرتضی علی مشهور شده و معمولا گردشگران در آن آب‌تنی می‌کنند چون آب آن بسیار گرم است و حتی گاهی محیط آن از گرما دم می‌کند و ممکن است تنفس کردن دچار اختلال شود.

پاورقی

1- ته نشست‌های ماسه‌ای را که به کمک ترکیباتی نظیر کربنات کلسیم، سیلیس، اکسید آهن و دولومیت به یکدیگر چسبیده‌اند ماسه سنگ می‌گویند؛ حال هرچه دانه‌های این رسوبات درشت‌تر باشد به آن کنگلومرا گفته می‌شود.

آب بازی در چشمه مرتضی علی

و اما بخش هیجان‌انگیز ماجرا همیشه به بازی و تفریحات اختصاص پیدا می‌کند. چشمه مرتضی علی مسیری رودخانه مانند با سنگ‌های بزرگ و بعضا غول‌پیکر است که تمام مسیر را پوشش داده‌اند. چشمه‌های کوچک و بزرگ که از میان صخره‌های خزه بسته در حال جوشیدن‌اند، صدای بسیار دل‌انگیزی دارند؛ البته در میان هیاهوی مسافران گرمازده و فراری از کویر که به خنکای چشمه پناه آورده‌اند گم می‌شود. در آب قدمی بزنید و کمی همدیگر را خیس کنید اما یادتان باشد که این سنگ‌های بزرگ به هیچ عنوان جای مناسبی برای شیرجه زدن یا شنا کردن را فراهم نمی‌کنند پس سعی کنید از شوخی‌های زیاد و یا دویدن در مسیر، آن هم بر روی سنگ‌هایی که خزه بسته‌اند و فوق‌العاده لیز هستند خودداری کنید.

گاهی هم می‌توانید خرده نانی درون حوضچه‌ها بریزید تا ببینید خرچنگ‌ها و ماهی‌های ریز و درشت چشمه چگونه به سمتتان می‌آیند تا غذایشان را بگیرند و بروند.

قبرهای (خانه) گبرها

وقتی در مسیر چشمه در حال حرکت هستید بر بلندای صخره‌هایی که دو طرف شما را احاطه کرده‌اند سوراخ‌هایی را می‌بینید که با نظمی خاص درون دیواره‌ها ایجاد شده‌اند و هر کدام با تونلی به یکدیگر راه دارند.

اصلا این سوراخ‌ها چه هستند و چه کاربردی داشته‌اند؟

این سوراخ‌ها که به قبر یا خانه‌های گبر مشهورند در اصل محل دفن زرتشتیان هستند که عموما در مکان‌های بسیار مرتفع و دره مانند ایجاد می‌شده‌اند؛ اما عده‌ای دیگر بر این باورند که این حفره‌ها، خانه‌هایی بودند که با تونل به هم مرتبط می‌شدند. نکته جالب دیگر این است که حفره‌ها با نظم و فاصله خاصی از هم به‌صورت 2 تایی در بالا و پایین یکدیگر قرار گرفته‌اند و گفته می‌شود که حفره پایین محل ورود به خانه بوده است.

گبر واژه‌ای دری بوده و به معنای زرتشتی است اما بعدها این واژه معنای توهین‌آمیزی پیدا کرد و به افراد غیر مسلمان گفته می‌شد. در زبان لری نیز گبر به معنای قبر است.

بند عباسی چشمه مرتضی علی | نازک ترین سد قوسی جهان

پس از آن که حسابی خنک شدید و جانتان خسته شد به انتهای چشمه می‌رسید، البته منظور جایی است که آب چشمه به حداقل خود می‌رسد. در این جا شما با یکی دیگر از اعجاب‌انگیزترین آفریده‌های هوش و خلاقیت ایرانیان مواجه می‌شوید که نامش سد عباسی است. این سد با صفت‌هایی نظیر بلندترین، نازک‌ترین و قدیمی‌ترین سد قوسی جهان شناخته می‌شود که البته بیشتر شهرت خود را به خاطر تاج نازک 1 متری‌اش که از سنگ ساخته شده، به دست آورده است.

پل بند عباسی حوالی 500 سال پیش به دستور شاه عباس صفوی در این منطقه ساخته شد. بر روی بخش‌هایی از دیواره سد کنده‌کاری‌هایی از بزها را می‌بینید؛ برخی معتقدند این‌ها نمادی از فرشتگان هستند که نگهبانی این مایع ارزشمند یعنی آب را بر عهده دارند. عده‌ای دیگر نیز معتقدند نمادی از درخواست آب، زایش و فزونی نعمت هستند. کنده‌کاری‌هایی که در غارها و مکان‌های مختلف در سراسر دنیا دیده می‌شود معمولا نمادی از بز هستند که شاخ‌های بلند و تاب‌خورده‌ای دارد. نمونه بزهای حجاری شده روی بند عباسی را می‌توان در شمال‌غرب ایران، شهر مشکین شهر، روی صخره‌های سیاه هم مشاهده کرد.

امکانات

در این منطقه هیچ‌گونه امکانات رفاهی وجود ندارد! به هر حال به طبیعت سفر کرده‌اید و نباید انتظار امکانات کافی داشته باشید.

اقامت

اطراف چشمه کوه است و کوه است و کوه! اما در روستای خرو که در 2 کیلومتری چشمه قرار گرفته و مسیر آسفالت مناسبی هم دارد اقامتگاه‌هایی به صورت محدود در نظر گرفته شده که می‌توانید برای شب‌مانی از آن‌ها استفاده کنید.

فصل سفر به چشمه مرتضی علی

از آن‌جا که این چشمه در منطقه کویری ایران قرار گرفته است شاید بهتر باشد فصول سردتر سال را برای سفر و بازدید از آن انتخاب کنید.

بهار: این فصل شاید خیلی برای بازدید از چشمه مناسب نباشد چون معمولا در این فصل چشمه‌ها و جویبار خیلی پر آب می‌شوند و به همین خاطر شاید میزان زیاد آب امکان لذت بردن از چشمه را برای شما فراهم نکند.

تابستان: تضاد خوبی بین خنکی آب چشمه و آفتاب سوزان است که بازدید از چشمه را بسیار لذت‌بخش می‌کند؛ اما شاید گرمای زیاد شما را مریض یا دچار گرمازدگی کنید، چون هر چه نباشد این چشمه در دل کویر است.

پاییز و زمستان: همیشه بهترین فصل‌ها برای سفر به مناطق کویری در نظر گرفته می‌شوند؛ اما شاید بتوان گفت بهترین فصل برای بازدید از چشمه پاییز است چون هوا در عین حال که خنک است آفتابی هم بوده و با آب تنی در چشمه خیلی سردتان نمی‌شود.

شکل گیری چشمه مرتضی علی

اولین چشمه‌ای که وارد دره می‌شود قنبر نام دارد که از ارتفاعات کوه‌های شتری سرچشمه می‌گیرد و آب آن بسیار سرد است؛ از سوی دیگر چشمه مرتضی پس از طی 6 کیلومتر به چشمه قنبر می‌پیوندد. گفته شده که آب چشمه مرتضی علی به خاطر وجود فشار گسلی در منطقه گرم می‌شود. پس از آن که چشمه‌ها به هم پیوستند، 300 متر را طی کرده و به محیط تنگه رسیده و سپس خود را به چشمه جعفری می‌رسانند. 

چرا نام این چشمه مرتضی علی است؟

مردم محلی بر این باورند که روزی حضرت علی از این مکان عبور کرده و به فرمان خدا کوه شکافته شده و سپس این چشمه پدید آمده است تا فرشتگان از آب پاک چشمه، حضرت علی را غسل دهند برای همین هم این چشمه به حمام مرتضی علی مشهور است. این باور در بین مردم محلی رواج دارد و دلیل،مدرک و منطقی برای آن وجود ندارد.

دکتر ماهی های چشمه 

گاراروفا یا همان دکتر ماهی، نوعی ماهی است که به طور دقیقی سلول‌های مرده پوست را از سلول‌های زنده تشخیص می‌دهد و برای درمان برخی از بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود. چشمه مرتضی علی نیز در بخش‌هایی که حوضچه‌ها دارای عمق بیشتری هستند، محل زندگی این دکتر ماهی‌ها است.

علت وجود تراریوم در چشمه 

همان‌طور که گفته شد آب‌های سرد از ارتفاعات و آب‌های گرم از دل دیواره‌های چشمه می‌جوشند. نشست آب گرم چشمه و رسوب املاح و مواد موجود در آن بر روی سنگ‌ها موجب به وجود آمدن تراریوم (1) و ایجاد فضایی مناسب برای رشد گل سنگ‌ها می‌شود که این اتفاق، زیبایی بیشتری به فضای چشمه بخشیده است.

پاورقی

1- در لغت به معنی باغ شیشه‌ای  و عبارت است از محیطی برای پرورش و نگهداری گیاهان و به بیان دیگر محیطی برای ایجاد ریزاقلیمی با رطوبت بالا برای گیاهانی که بیشتر بومی جنگل‌های مرطوب جنوب، مرکز آمریکا، جنوب‌شرقی آسیا و آفریقا هستند.

دغدغه های کارناوالی

همان‌طور که از نام چشمه پیداست این مکان برای مردم طبس بسیار مقدس است و آن را منصوب به حضرت علی (ع) می‌دانند و در اصل جایی برای تفریحات مردم محلی به شمار می‌رود. در چند سال گذشته، در ورودی چشمه، بارها به خاطر پوشش نامناسب گردشگران بسته شده و فرصت تفریح و استفاده از این چشمه به خاطر سهل انگاری گروهی از مردم از سایر گروه‌ها گرفته شده است.

نکته دیگر که بسیار مهم‌تر است بحث احترام به مردم محلی و رعایت ارزش‌های آن‌ها و همچنین عدم انتقال و یا مخدوش سازی فرهنگ پوششی شهرهای کوچک به ویژه روستاهاست، پس بیایید مسئولانه سفر کنیم و در کنار پاکیزه نگه داشتن محیط طبیعی که از آن استفاده می‌کنیم به فرهنگ مردم بومی آن منطقه نیز احترام بگذاریم.

توصیه های کارناوالی

• همان‌طور که در بخش قبل گفتیم یکی از تفریحات چشمه آب‌بازی و آب‌تنی است، در اصل حتی اگر نخواهید هم خیس می‌شوید، پس توجه کنید که حتما یک دست لباس اضافه همراه خود داشته باشید که تفریحات و خوش‌گذرانی‌تان منجر به سرما خوردگی نشود.
• حتما برای ورود به چشمه از صندل‌های ضدآب که کفی مناسبی دارند استفاده کنید چون سطح سنگ‌ها و بستر چشمه در برخی جاها به شدت لیز است و ممکن است سر بخورید! در فصول پر گردشگر در بخش ورودی چشمه تعدادی از مردم محلی صندل‌های پلاستیکی برای ورود به چشمه به شما می‌فروشند که می‌توانید آن‌ها را خرید کنید.
• حتما قبل از ورود به تنگه، آب و خوراکی به همراه داشته باشید چون اطراف چشمه خبری از بوفه فروش تنقلات و غیره نیست.
• آنچه که اهمیت چشمه را برای مردم محلی بیشتر می‌کند این است که چشمه، آب بیشتر زمین‌های کشاورزی و باغات شهر کویری طبس را تامین می‌کند و معمولا با نهرهایی که از آن منشعب شده‌اند به شهر راه پیدا می‌کند پس به این نکته توجه داشته باشید و آب چشمه را آلوده نکنید.

سخن آخر 

با کارناوال همراه شدید و تنی به آب گرم و سرد چشمه مرتضی علی زدید، از میان سنگ های کوچک و بزرگ گذشتید و به سد عباسی رسیدید که شاهکاری بی نظیر است.

شما تا کنون از این چشمه شگفت انگیز بازدید کرده اید؟

نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.