دریاچه نمک خور اصفهان | آینه ای از جنس نمک

بازدید از دریاچه نمک خور اصفهان می‌تواند گردش شما در منطقه کویری خور و بیابانک را کامل کند؛ دریاچه نمک خور جایی که قرار است در ادامه در موردش سخن بگوییم. جاذبه‌ای که برخی آن را با عنوان دریاچه نمک کویر مصر نیز می‌شناسند چرا که این کویر در نزدیکی آن قرار دارد و به دلیل قرار داشتن در شهرستان خور و بیابانک از آن با نام دریاچه نمک خور و بیابانک نیز یاد می‌کنند. 

چرا دریاچه نمک خور؟

• دریاچه نمک خور یکی از قدیمی‌ترین منابع نمک ایران به شمار می‌رود.
• این دریاچه بزرگترین دریاچه فصلی نمک ایران است.
• اشکال منظم هندسی سطح این دریاچه را پوشانده‌اند و جاذبه‌ای خاص را به نمایش گذاشته‌اند.

دریاچه نمک خور | بزرگترین دریاچه فصلی نمک ایران

در مرکز سرزمین عزیزمان ایران، جاذبه‌ای طبیعی و چشم‌نواز به‌نام دریاچه نمک خور قرار دارد که خودش را در قسمت مرکزی تا جنوبی کویر مرکزی ایران گسترانیده است. این دریاچه با 2000 کیلومتر مربع وسعت عنوان بزرگترین دریاچه فصلی نمک ایران را دارد. ارتفاع 707 متر از سطح آب‌های آزاد نیز باعث شده تا این دریاچه جزو کم ارتفاع‌ترین نقاط در فلات ایران به شمار رود. به دلیل همین ارتفاع کم، دریاچه نمک خور را می‌توان یک پلایای منحصربه‌فرد در سطح نیز به شمار آورد. پلایا به زمین‌های کم ارتفاع پوشیده از گل و خاک رس و نمکی گفته می‌شود که زمانی بستر دریاچه‌های خشکیده بودند. این پدیده زمین‌هایی را شامل می‌شود که در حوضه‌های بسته بیابانی قرار دارند و از نقاط اطراف خود کم ارتفاع‌ترند.

دیدنی ها و تفریحات

در سفر به دریاچه نمک خور می‌توانید از دیدنی‎‌ها و تفریحات زیر لذت ببرید:

1- پلی گون ها | اشکال نمکین زیبا

تا چشم کار می‌کند کویر است و هیچ‌گونه پوشش گیاهی دیده نمی‌شود؛ اما اشکال نمکین زیبا جای خالی تمام زیبایی‌ها را پر می‌کند و جلوه‌ای خاص را به زمین می‌بخشد. این اشکال نمکی ساختارهای منظم چندضلعی‌اند که به‌صورت شبکه‌ای شکل گرفته و با عنوان پلی گون یا چند ضلعی شناخته می‌شوند. این اشکال در زمستان در اثر مخلوط شدن با خاک رس به رنگ سیاه در می‌آیند و در تابستان بر اثر شدت تبخیر به رنگ سفید دیده می‌شوند. با کاهش مقدار نمک، پلی گون‌ها سخت و سفت می‌شوند و به هنگام افزایش مقدار نمک پلی گون‌ها حالت شکننده پیدا می‌کنند. ارتفاع اضلاع این‌ اشکال متغیر است و گاهی به 30 سانتی‌متر نیز می‌رسد؛ مساحت آن‌ها نیز حدود یک و نیم مترمربع است.

این پلی گون ها از کجا آمده اند؟

به هنگام بارش باران در منطقه، سیلاب‌های زمین‌های اطراف، به‌سمت دریاچه سرازیر می‌شوند و سطحی از آب دریاچه را در بر می‌گیرند. این آب‌ها به دلیل شوری کویرهای اطراف اشباع از نمک‌اند و هنگامی که به دریاچه می‌ریزند، به دلیل دمای بالای هوا و سرعت زیاد تبخیر، تنها لایه‌ای از نمک، از خود باقی می‌گذارند. اختلاف زیاد درجه حرارت در روز و شب، لایه‌های نمک سطحی را می‌شکند و رطوبت لایه‌های زیرین از میان ترک‌ها و شکستگی‌ها به بیرون نفوذ می‌کند. این رطوبت بر اثر خشکی هوا از بین می‌رود و چند ضلعی‌های نمکی (پلی گون‌های نمکی) سطح دریاچه را می‌پوشانند. البته حرکت لجن‌های سیاه لایه‌های زیرین نیز در این شکل‌گیری ایفای نقش می‌کنند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

2- قدم زدن در دریاچه

سطح دریاچه در بیشتر روزهای سال آب ندارد و این امکان را به شما می‌دهد که به قلب دریاچه بروید و از تماشای طبیعت کویری و نمکی لذت ببرید. البته به یاد داشته باشید که آب در سطوح زیرین در جریان است و از زیر پای شما عبور می‌کند. حواستان به پلی گون‌ها نیز باشد و آن‌ها را با پاهایتان تخریب نکنید.

3- عکاسی

عکاسی از این جلوه زیبای خداوندی یکی از فعالیت‌هایی است که می‌توانید آن را انجام دهید و لحظات خوش خود را در این سفر برای همیشه ماندگار کنید. چشم‌انداز طلوع و غروب خورشید یکی از دیدنی‌ترین صحنه‌ها در این طبیعت است پس ثبت تصویر از آن را از دست ندهید.

4- گذر از عرض دریاچه | بلای جان دریاچه

فشردگی نمک در لایه‌های زیرین دریاچه باعث شده تا امکان رانندگی، دوچرخه‌سواری یا موتورسواری نیز بر روی قسمت‌هایی از آن به وجود آید. البته به دلیل امکان گم شدن و وجود زمین‌های باتلاقی حتما با مشورت یک راهنما این‌کار را انجام دهید. این‌کار و عبور از قسمت‌های مختلف دریاچه، به بافت پلی گون‌ها آسیب می‌رساند و منجر به از بین رفتن آن‌ها می‌شود؛ بنابراین این فعالیت هر چند هیجان‌انگیز، آسیب به طبیعت را به دنبال دارد.

5- کویر طبقه | منطقه ای هم مرز با دریاچه خور

کویر طبقه منطقه‌ای صعب‌العبور است که به دلیل سطح تیز و برنده، حرکت خودرو و چهارپایان بر روی آن تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد. این اشکال تیز و انفجاری از نمک سیاه تشکیل شده و در طی یک فرآیند کاملا طبیعی به این شکل درآمده‌اند. با عبور اشعه مادون قرمز خورشید از نمک سفید، این اشعه به لجن‌های سیاه رنگ لایه‌های زیرین می‌رسد که بهترین سطح برای جذب آن به شمار می‌روند. با گرم شدن لجن‌ها بر اثر جذب اشعه حالت انبساطی در آن‌ها به وجود می‌آید. انبساط این لایه‌ها باعث وارد آمدن فشار به لایه‌های سطحی می‌شود که شکسته شدن لایه‌های سطحی و خروج آن‌ها از زمین به سطح کویر را در پی دارد.  این لجن‌ها در اثر فرسایش بادی و باران خشک شده و به اشکال تیز و برنده‌ای بر روی سطح کویر تبدیل می‌شوند.

آب و هوای منطقه

میزان ریزش باران در دریاچه به صورت میانگین 20 میلی‌متر در سال است که منجر به آب‌وهوای بسیار گرم و خشک در منطقه می‌شود. دمای هوا در گرم‌ترین زمان در روز  55 درجه و به‌طور کلی هوا در چهار فصل سال خشک است اما در فصول گرم میزان رطوبت آن به میزان بسیار ناچیزی کاهش پیدا می‌کند.

بهترین فصل سفر

بهترین زمان برای بازدید از دریاچه نمک مهر ماه تا اردیبهشت ماه است؛ اما در هر فصل زیبایی خاصی در این دریاچه انتظار شما را می‌کشد:

بهار و تابستان (فصول خشک): در فصول خشک تبخیر در بالاترین حد خود قرار دارد و پوشش سفیدی از نمک سراسر دریاچه را فرا می‌گیرد. به یاد داشته باشید که در این فصول تابش آفتاب شدید و دمای هوا بالا است.

پاییز و زمستان (فصول بارش): در فصول بارش، دریاچه، به‌صورت مخلوطی از گل رس و نمک به نظر می‌رسد. در این فصول هوا معتدل‌تر و مناسب‌تر است و تابش آفتاب شدید نیست.

امکانات دریاچه نمک خور

در حوالی دریاچه نمک خور امکاناتی وجود ندارد و ایجاد هرگونه امکانات هم می‌تواند آسیب‌هایی جدی را برای این اثر به همراه داشته باشد. بنابراین می‌توانید روی امکانات شهرهای نزدیک حساب باز کنید.

کجا بمونیم؟

برای اقامت می‌توانید از مراکز اقامت عمومی در شهرهای اطراف استفاده کنید و یا اقامت در خانه‌های محلی که در روستاهای منطقه برای پذیرایی از گردشگران تجهیز شده‌اند را تجربه کنید. اگر به اصول کمپینگ آشنایی دارید می‌توانید کمپ در کویر را نیز برگزینید.

عمق نمک دریاچه خور | متفاوت با سایر دریاچه های ایران

سفره‌های آب‌های شور زیرزمینی و لجن‌های سیاه لایه‌های زیرین دریاچه به‌طور دائم در حرکت‌اند و همین امر موجب می‌شود تا از شکل‌گیری و تراکم پلتفرم‌های نمکی (زیرساخت‌های نمکی) جلوگیری شود. در نتیجه این اتفاق، عمق نمک در این دریاچه بسیار نازک تر از سایر دریاچه‌های نمک ایران است و اندازه‌گیری‌ها حدود 5 سانتی‌متر تا 10 متر را نشان می‌دهند.

دریاچه نمک خور | گنجینه طلایی برای ایران

دریاچه نمک خور، ارزش اقتصادی زیادی دارد و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از گنجینه‌های ایران به حساب آورد. بر اساس مطالعات صورت گرفته قابلیت استخراج پتاس از آن وجود دارد و می‌توان آن را بزرگترین معدن پتاس در جهان دانست. پتاس یا پتاسیم هیدروکسید ترکیبی معدنی از قوی‌ترین بازها است. این ترکیب کاربردهای زیادی در صنایع دارد که مهم‌ترین آن‌ها توانایی خنثی‌سازی اسیدها است.  تولید صابون مایع یکی از موارد شاخص کاربرد این ترکیب محسوب می‌شود. کانال‌هایی در قلب کویر حفر شده که آب شور را به حوضچه‌های تبخیر منتقل می‌کنند تا در کارخانه پتاس در ۴۰ کیلومتری خور ترکیبات مهم آن استخراج شود. به غیر از پتاس، 16 نوع ماده دیگر نیز از این نمک‌ها به دست می‌آید که از میان آن‌ها می‌توان به نمک صنعتی، نمک طعام، نمک طبی، نمک شستشو و منیزیم اشاره کرد.

بیابان خور، میزبان یکی از گیاهان کمیاب

پوشش گیاهی چندانی در منطقه وجود ندارد؛ اما زمین‌های نزدیک دریاچه نمک خور، میزبان گیاه نادر و کمیاب اسکنبیل است که ریشه آن گاه به ۲۰ متر می‌رسد تا بتواند به آب دسترسی پیدا کند.

ویژگی های زمین شناسی دریاچه خور

دریاچه نمک خور در میان کویر قرار گرفته و در اطراف آن دو نوع زمین به چشم می‌خورد:

•  زمین‌های به شدت باتلاقی با درصد چسبندگی زیاد در مناطق غربی، شرقی و شمالی
•  زمین‌های پف کرده در مناطق جنوبی

کویر در این قسمت از دو بخش موسوم به چاله شمالی و جنوبی تشکیل شده است که تفاوت‌های زیر در میان آن‌ها مشاهده می‌شود:

• چاله جنوبی 3 برابر چاله شمالی وسعت دارد.
•  در چاله شمالی ارتفاع از سطح دریا 15 متر بیش از چاله جنوبی است.
• نمک سیاه 20% سطح چاله شمالی را پوشانده و منطقه‌ای موسوم به کویر طبقه را ایجاد کرده است در حالی که تنها 5% از چاله جنوبی نمک سیاه دارد.

سخن آخر 

در سفر به کویر مصر بازدید از دریاچه نمک خور اصفهان می‌تواند گردش شما در این منطقه را کامل کند. دریاچه نمک کویر مصر که عنوان بزرگترین دریاچه نمک ایران را دارد گنجینه‌ای شگفت‌انگیز بود که امروز به آنجا رفتیم. این جاذبه لباسی همچون برف را بر تن کویر نشانده و یکی از جلوه‌های زیبای کویر ایران است که می‌تواند تصویری ماندگار را گوشه ذهنتان حک کند.

تابه‌حال شانس دیدن این دریاچه را داشته‌اید؟

آیا دریاچه نمک دیگری را می‌شناسید؟