حمام نواب تهران | لوکیشن فیلم قیصر

روزگاران دور در پایتخت حمام‌های زیادی وجود داشته که امروز اکثر آنها یا تعطیل شده یا از بین رفته‌اند ولی بخت با حمام نواب تهران یار بوده و نه تنها تخریب نشده، بلکه مرمت هم شده است. با دیدن تصاویر حمام نواب تهران قبل از بازسازی، تغییرات این بنا را به خوبی متوجه می‌شوید. همین پابرجا بودن حمام نواب، لیست دیدنی‌های محله عودلاجان را تکمیل کرده است. یکی از محله‌های تاریخی پایتخت که شما را به طهران قدیم می‌برد. شاید جالب‌ترین نکته در مورد حمام نواب این باشد که اینجا یکی از  لوکیشن های فیلم قیصر است؛ محلی که کریم آبمنگل توسط قیصر به قتل رسید. در ادامه این مطلب به معرفی این جاذبه تاریخی تهران می‌پردازیم...

چرا حمام نواب تهران ؟

• از بناهای تاریخی تهران به حساب می‌آید.
• سیستم گرمایشی و همچنین ویژگی‌های معماری جذابی دارد.
• قسمت‌هایی از فیلم به یادماندنی قیصر، مانند سکانس قتل کریم آبمنگل در این حمام ضبط شده و برای خیلی‌ها مکان خاطره‌انگیزی به حساب می‌آید.
• در یکی از محله‌های قدیمی تهران، محله عودلاجان قرار دارد و این یعنی فرصت دارید تا از جاذبه‌های دیگر هم بازدید کنید.

آشنایی با حمام نواب تهران 

تهران قدیم، محله عودلاجان، نزدیک بازارچه نواب، گرمابه نواب؛ زمانی این آدرس برای قرارها، دید و بازدیدها و آشنایی‌ها محبوب بود و طرفداران خاصی داشت. کافیست پای صحبت اهالی قدیمی و خوش‌صحبت محله بنشینید تا از ماجراهای این حمام بیشتر بدانید. هنوز هستند افراد محلی و سالخورده‌ای که زمان‌ فعالیت این حمام را به یاد دارند و از آن روزها تعریف می‌کنند. در اینجا می‌توانیم یادی کنیم از خاطره‌ای از حمام که برای همه مردم به یادگار ماند؛ از کریم آبمنگل و قیصر، شخصیت‌های فیلمی ماندگار. شاید همین محبوبیت در جذابیت و نگهداری این بنا بی‌تاثیر نبوده است. 

این بنا به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری تهران، در سال 1385 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. همین اتفاق سبب شد تا شهرداری نسبت به مرمت این بنای تاریخی اقدام کند؛ پروژه‌ای که نزدیک به 5 سال زمان برد. بعد از آن نمایشگاه صنایع دستی تهران فعالیتش را در این محل آغاز کرد. درحال حاضر متاسفانه اثری از نمایشگاه نیست ولی هنوز هم به عنوان یک جاذبه تاریخی می‌توانید از حمام نواب بازدید کنید.

تاریخچه حمام نواب تهران

در مورد تاریخچه و زمان ساخت حمام نواب اختلاف نظرهایی وجود دارد. عده‌ای آن را متعلق به اواخر دوره صفوی می‌دانند و برخی آن را یک بنای قاجاری توصیف می‌کنند. از حمام نواب در قدیمی‌ترین نقشه تهران که متعلق به دوره صفوی است با نام گذر حمام نواب یاد شده. نحوه تقسیم‌بندی فضاها و وجود عناصر معماری مخصوص دوره صفوی مانند سربینه، ورودی، هشتی، میان‌در، خزینه، گرمخانه، چال حوض، همچنین بررسی قدمت لایه‌های آهک موجود در گرمخانه فرضیه ساخت حمام در اواخر دوره صفویه را قوت می‌بخشد.

از طرفی بانیان ساخت این بنا را، دو خواهر با نام های سارا سلطان خاتون و سارا‌ هاجر خاتون می‌دانند که دو دختر حاج نواب و از نوادگان قاجار و سرشناس محله بودند. این دو خواهر خوش‌ذوق به تشویق و پشتوانه پدر خود، این بنای عام‌المنفعه را ساختند. جالب است بدانید می‌گویند ناصرالدین شاه قاجار هم از این حمام استفاده می‌کرده است. در کل به دلیل قرارگیری حمام نواب در محله عودلاجان که در گذشته محل زندگی افراد سرشناس بود، این حمام توسط افراد رده بالای جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

 فعالیت این حمام تا زمان پهلوی هم ادامه داشت و حتی درباریان پهلوی هم از اینجا استفاده می‌کردند تا اینکه به مرور زمان، حمام‌های شخصی در خانه‌ها ساخته شدند و حمام‌های عمومی از رونق افتادند. متولیان حمام دیگر به سختی از پس مخارج بر‌می‌آمدند و اینگونه شد که حمام نواب به حال خود رها شد. تا سال‌ها این بنا هیچ کاربری نداشت تا اینکه در سال 85 ثبت ملی و بازسازی شد و امروز یکی از جاذبه‌های تاریخی پایتخت است.

معماری حمام نواب تهران

شاید تصور کنید که حمام‌ها از نظر معماری ساختمان‌های ساده‌ای هستند اما عایق‌بندی‌های سقف، نوع حفره‌های تعبیه شده برای انتقال گرما در عمق زمین و ... معماری حمام‌ها را با اهمیت و قابل تامل می‌کند. حمام نواب هم از این قاعده مستثنی نیست. این بنا با بیش از 1000 مترمربع مساحت، معماری جالبی دارد. برای ورود به حمام، از چند پله پایین می‌روید تا به هشتی برسید؛ چون در گذشته حمام‌ها را پایین‌تر از سطح پیاده‌رو می‌ساختند تا از آب قنات راحت‌تر بهره ببرند و از اتلاف گرما جلوگیری کنند. آب مورد نیاز این بنا از قنات حاج علیرضا تامین می‌شده است. نکته جالب اینکه در بازسازی کف خزینه، حفره‌های انتقال دهنده گرما را با شیشه و نورهای قرمز برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته‌اند.

با وجود بازسازی اساسی و تغییرات ظاهری، هویت معماری ایرانی به خوبی حفظ شده است و هنوز هم می‌توانید هنر آجرکاری، کاشی‌کاری و استفاده از سنگ در معماری و تزیینات را در این حمام ببینید. همچنین وجود آهک و کاربندی (1) روی سطوح بنا حاکی از تزئینات هنرمندانه معمار بوده که در حال حاضر بر اثر مرمت‌ به مرور زمان کمتر شده و یا کلا از بین رفته است.

بخش‌های قابل اهمیت معماری حمام نواب، شامل هشتی، سربینه، گرمخانه، تنظیفِ گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون است که خیلی از حمام‌های قدیمی ایران در شهرهایی مثل تبریز، کاشان، یزد و اصفهان نیز همین مشخصه‌ها را دارند. مصالح بکار رفته در این بنا شامل آجر، آهک، ساروج، سنگ و کاشی می‌شود که پس از مرمت، از سیمان نیز استفاده کرده‌اند.

پاورقی

1- کاربندی در واقع نوعی عایق صوتی و حرارتی است، که از تزئینات سقف نیز محسوب می‌شود.

چاله حوض  

به حوض‌های بزرگ آب سرد در وسط حمام که برای شناوری و تغییر دمای بدن مورد استفاده قرار می‌گرفتند، چاله حوض می‌گفتند.  این حوض‌ها برای غسل‌های ارتماسی استفاده می‌شده‌اند. یکی از بزرگترین چاله حوض‌های تهران در وسط حمام نواب قرار داشت تا جایی که جوان‌های محله بعدازظهرهای تابستان به این حمام می‌آمدند و "چاله حوض بازی" می‌کردند. به همین خاطر تابستان‌ها این حمام بسیار شلوغ و پرنشاط بوده است.

پشت بام حمام

روی پشت بام این بنا، گنبدهای کوچک و نامنظم، با حفره‌هایی برای نورگیری و همچنین مخزن بزرگی که آب را در آن ذخیره می‌کردند، قرار دارد. استفاده از آجرهای مناسب، شیشه‌های رنگی و نورپردازی، در مرمت این قسمت ترکیبی زیبا و دیدنی را ایجاد کرده است. شباهت بام حمام نواب تهران، به پشت بام زیبای حمام سلطان امیراحمد در کاشان در برخی عکس‌ها قابل مشاهده است. بعضی ها معتقدند که پشت بام حمام خود به تنهایی دیدنی مهیج و جالبی محسوب می‌شود.

راه دسترسی به حمام نواب تهران

آدرس: تهران، خیابان ری، عودلاجان شرقی، کوچه بیک دامغانی (بازارچه حمام نواب سابق)

از سه راه امین حضور وارد خیابان ری شوید. کوچه‌ای در سمت راست این خیابان، معروف به "دردار غربی" وجود دارد که در آن تابلوی حمام نواب را خواهید دید.

برای بررسی بهتر مسیر حمام نواب از نقشه تهران استفاده کنید.

دغدغه های کارناوالی

خوشبختانه حمام نواب تهران بازسازی شد و از این شانس برخوردار بود که با توجه و رسیدگی، همچنان پابرجا باشد. مسلما چطور ماندن هم مهم است؛ اینکه بعد از مرمت چطور نگهداری و اداره شود، یا در مرمت کردن به چه نکاتی باید تخصصی‌ رسیدگی شود تا نمادهای شاخص باقی بمانند. در حال حاضر حمام نواب تهران در سکوت ناخوشایندی به سر می‌برد. برای بررسی شرایط و تغییرات، بازدیدی از این بنا داشتیم که متوجه شدیم نحوه رسیدگی و محافظت از بنا بسیار سطح پایینی دارد. حتی خط تلفن به علت بدهی قطع است و کسی پاسخگو نیست. شهرداری به علت کمبود بودجه قادر به رسیدگی نیست. به نظر ما با کمی برنامه‌ریزی امکان استفاده بهینه از این فضا فراهم می‌شود. امیدواریم هرچه زودتر اتفاقات بهتری برای این بنای تاریخی رقم بخورد.

سخن آخر

شاید گشت‌وگذار در مراکز تفریحی جدید امروزی سریع‌ترین تصمیم برای گذراندن اوقات فراقت است اما بر کسی پوشیده نیست بازدید از مکان‌هایی با هویت تاریخی، چقدر در نگرش ما به اطراف‌مان تاثیرگذار است. محله‌های قدیمی تهران از فضاهای قوی و دلنشینی برخوردار هستند و بازدید از آنها حتما باید یک بار تجربه شود.

از خاطرات بازدید از حمام نواب برای ما بگویید. آیا شما هم با افراد قدیمی ساکن منطقه هم‌صحبت شده‌اید؟ چه داستان‌هایی در مورد این جاذبه می‌دانید؟

به نظر شما از این جاذبه خوب نگهداری می‌شود؟ 

کارناوال مشتاقانه از تجربه‌هایی که صمیمانه با ما در میان می‌گذارید لذت می‌برد. شما می توانید برای دیدن لیست کاملی از جاهای گردشگی تهران وبسایت ما را جست‌و جو کنید.