روستای نایبند طبس | ماسوله ای در قلب کویر ایران

شاید با شنیدن عنوان معماری پلکانی به یاد روستای ماسوله گیلان بیفتید اما روستای نایبند طبس هم یکی از جلوه های این نوع معماری محسوب می شود. شاید در نگاه اول فاصله طبس تا نایبند بیش از 200 کیلومتر و خیلی زیاد باشد اما باز هم می ارزد که برای تماشای یکی از دیدنی های طبس قدم در راه بگذاری و به جاده بزنی. در میان کویر، نخلستانی سبز تو را به سوی خود می خواند و روستای نایبند با آن خانه های باصفایش، از پس آن رخ می نماید. اگر می خواهید بدانید نایبند کجاست و چرا به ماسوله کویر شهرت پیدا کرده، با کارناوال همراه باشید تا شما را با یکی دیگر از روستاهای پلکانی ایران آشنا کنیم.

چرا روستای نایبند؟

• روستای نایبند یکی از نمونه های معماری پلکانی به شمار می رود و عنوان ماسوله کویر را به خود اختصاص داده است.
• این روستا همچون جزیره ای سبز در میان کویر به نظر می رسد و جلوه ای شگفت انگیز دارد.

آشنایی با روستای نایبند | ماسوله کویر

در میانه جاده بین المللی طبس به راور پوششی سبز از درختان نخل توجه هر رهگذری را به خود جلب می کند. این پوشش سبز مانند سرابی در دل کویر به نظر می رسد اما در واقع چیزی  که پیش روی شماست، روستایی به نام نایبند است که به صورت پلکانی شکل گرفته و با عنوان ماسوله کویر شهرت یافته است. 

آنچه در نگاه اول ذهن تان را به خود مشغول می کند، این است که چگونه نایبند در دل این کویر شکل گرفته و به حیاتش ادامه می دهد. آنچه که نایبند را تا به امروز سرپا نگه داشته، قنات ها و چشمه هایی هستند که آبی گوارا را به این روستا و دیگر روستاهای منطقه هدیه می دهند. بد نیست بدانید آب حمام، کشاورزی و مزارع نایبند و روستای زردگاه به صورت مشترک از  چشمه‌ای در زردگاه تامین می شود.

پس از کمی گشت و گذار، شاید چهره این روستا کمی به نظرتان آشنا بیاید. دلیل این آشنا بودن می تواند به استفاده مجید مجیدی از این روستا به عنوان لوکیشن فیلم محمد رسول الله مربوط شود.

ویژگی های منحصر به فرد این روستا باعث شده که نامش در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد و به عنوان اثری ارزشمند ثبت شود. امروزه نایبند به خوبی از گردشگران پذیرایی می کند و لحظاتی خوش برای شان می سازد. ما هم در ادامه قدم به درون روستا می گذاریم و برای تان از دیدنی هایش سخن می گوییم.

دیدنی ها و جاذبه های نایبند

در سفر به نایبند می توانید از دیدن جاذبه های زیر لذت ببرید:

1- معماری پلکانی روستا

نایبند یکی از نمونه های منحصر به فرد معماری پلکانی است که در کویر لوت شکل گرفته است. در این نوع معماری مجموعه ای متراکم از خانه ها به چشم می خورد که در آن  پشت بام خانه ها به عنوان حیاط خانه بالایی خود مورد استفاده قرار می گیرند و همبستگی خاصی را میان ساکنان به وجود می آورد.

2- ساباط | دورهمی به سبک نایبند

بسیاری از کوچه های روستای نایبند به صورت سرپوشیده ساخته شده اند که از آنها با عنوان ساباط یاد می شود. در این کوچه ها سکوهایی برای نشستن نیز وجود دارد و این فضا را به محلی برای دور هم جمع شدن اهالی روستا تبدیل کرده است.

3- برج های نگهبانی

در روستای نایبند 3 برج نگهبانی به چشم می خورد که بازماندگانی از قلعه 300 ساله با 4 برج اطراف آن هستند و تا قرن اخیر نیز حفاظت و نگهبانی از روستا را بر عهده داشته اند. به هنگام حمله  راهزنان و ماموران حکومتی، دیده بان ها از برج ها مردم را خبر می کردند تا مردم کارشان را رها کنند و به خانه های شان بروند، سپس دروازه قلعه را مسدود می کردند تا دست کسی به مردم نرسد. یک پل چوبی کوچک و باریک تنها راهی است که شما را به این برج ها می رساند.

با نگاهی به مستندات و کتب تاریخی قرون اولیه تاریخ اسلام و آثار کسانی مانند اصطخری و ابن حوقل متوجه می شویم که آنها از نایبند به عنوان استراحتگاه و مأمنی در حاشیه کویر نام برده اند که بهشت را برای در راه ماندگان تداعی می کرده است. اینجا زمانی  مکانی امن و تدافعی در مقابل دشمنان و راهزنان به شمار می رفته است و بقایای برج و باروها این مساله را به خوبی تایید می کنند. 

وجود دیواره های بلند و محصور بودن روستا بهترین راهکار برای مقابله باراهزنان بود. آنها به دلیل نداشتن آذوغه کافی و دوری از مراکز روستایی، زمان زیادی را پشت دیواره ها دوام نمی آوردند و مجبور به ترک محل می شوند.قرار گیری روستا بر روی تپه‌ سنگی بلند را نمی توان نادیده گرفت؛ این مساله باعث می شده تا مردم بر دشت به خوبی اشراف داشته باشند.

4- چشمه های آب

وجود چشمه‌های آب سرد و گرم منحصر به فرد در نایبند، عامل حیات این روستا هستند و در نتیجه فعالیت فرآیندهای زمینی ایجاد شده اند. چشمه زردگاه و آبگرم دیگ رستم از جمله این چشمه ها هستند و عده ای نیز در اطراف آنها زندگی می کنند. با فاصله گرفتن از روستا و پیمودن ۱۰ کیلومتر به سمت راور، چشمه‌ای کوچک با آب گوگردی می بینید. درجه حرارت این چشمه آن قدر بالاست که شاید دست تان را بسوزاند. چشمه دیگری در کنار این چشمه وجود دارد که آب آن خنک است و می توانید از آن استفاده کنید.

گفته می شود حرارت و املاح چشمه گوگردی، برای رفع دردهای رماتیسمی و آب درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. وجود سنگ‌های سیاه در این منطقه را نیز ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی سالیان قبل می دانند که بی ارتباط به این چشمه نیست.

5- غارهای نایبند

روستا بر روی کوهی واقع شده که تعداد زیادی حفره بر بدنه آن دیده می شود. این حفره ها نشان دهنده قدمت هزاران ساله روستا و سکونت انسان های غارنشین در آن دارد. امروزه این حفره ها و دالان ها به عنوان محل هایی برای نگهداری دام مورد استفاده قرار می گیرند.

6- نخل های روستا

یکی از زیباترین جاذبه های این روستا نخلستان آن است که در پایین دست آن قرار دارد. در این نخلستان درختان نخل سر به فلک کشیده ای را می بینید که با سرسبزی خود سرزمینی بهشت گونه را در تابش آفتاب داغ کویر ساخته اند.

7- کوهستان

با وجود اینکه نایبند در سرزمینی کویری قرار گرفته اما سه کوه آب شلمه، علی آباد و کوه نایبند باعث شده اند تا به عنوان منطقه ای کوهستانی در حاشیه غربی کویر لوت نظر گرفته شود. این کوهستان اختلاف ارتفاع نسبتا زیاد، چیزی در حدود 2500 متر نسبت به کویر لوت دارد و روستاهایی مانند علی آباد، کلات آب انار، آب رضا، زردگاه و نایبند را از کویر جدا کرده است. بلندترین این کوه ها، نایبند است که 3050 متر ارتفاع دارد و قرار گرفتن در ارتفاعات آن امکان تماشای کویر لوت را برای شما فراهم می کند.

8- پناهگاه حیات وحش نایبند

پناهگاه حیات وحش نایبند علاوه بر پوشش گیاهی ارزشمند، گونه های جانوری خاصی را نیز در خود جای داده است. یوزپلنگ آسیایی یکی از جانداران رو به انقراض است که بیشترین تعداد آن، در حدود 15 قلاده در این منطقه زندگی می کنند.

9- زیارتگاه نایبند

بر روی یکی از کوه های نزدیک روستا، مزاری وجود دارد که نزد مردم از احترام و ارزش زیادی بر خوردار است. اهالی به حدی به این مزار معتقدند که این کوه را بالا می روند تا زیارت کرده و نذر خود را ادا نمایند.

متاسفانه تصویری از این جاذبه در دست نیست. اگر عکسی از این زیارتگاه دارید آن را برای ما بفرستید تا با نام خودتان در کارناوال منتشر شود. عکس را اینجا آپلود کنید

تفریحات در نایبند

در روستای نایبندان و اطراف آن امکان انجام دادن فعالیت های زیر وجود دارد:

گشت و گذار در روستا: ساباط ها، کوچه های باریک و فشرده و خانه های پلکانی بهانه های خوبی هستند تا شما را برای گشت و گذار در این روستا متقاعد کنند و لحظاتی خوش را برایتان بسازند.

کویر نوردی: کمی آن طرف تر از روستای نایبند می توانید از گشت و گذار در کویر لذت ببرید و به تماشای مناظر کویری بپردازید. در این گشت و گذار می توانید زیبایی های بیشتری را در این سرزمین کشف کنید و بر لذت سفر خود بیافزایید.

کوهنوردی: کوهنوردی در میان کویر یکی از تجربیاتی است که می توانید آن را در نایبند به دست آورید. ارتفاعات اطراف روستا می توانند مقصد خوبی برای کوهنوردان باشند و امکان تماشای مناظر را از ارتفاعات برای آنها فراهم آورند.

تماشای آسمان شب: آلودگی نوری در این منطقه به میزان خیلی کمی وجود دارد و به شما امکان می دهد که غرق در تماشای ستارگان شوید و یا از رصد آسما با وسایل و تجهیزات خود لذت ببرید.

عکاسی: این روستا و ویژگی های منحصر به فرد آن و جاندارانی که ممکن است سر راه شما قرار گیرند سوژه های خوبی برای عاسی و ثبت تصاویر کم نظیرند. پس در این سفر دوربین خود را فراموش نکنید.

معماری روستای نایبند

مهم ترین ویژگی معماری روستا ارگانیک بودن ساختار آن است؛ به این معنا که شکل گیری محلات روستا و بافت آن از نظم خاصی پیروی نمی کند و تمامی قسمت های روستا تنها بر اساس شیب طبیعی زمین ساخته شده است.

خانه ها بر روی یک کوه کوچک قرار دارند که به دلیل عدم تخریب کوه در زلزله ها و استحکام به عنوان هسته روستا در نظر گرفته شده است. یکی از نکات جالب در این روستا تفکیک فضای مسکونی و زراعی است به این صورت که در سطوح پایین همان کوه کوچک، مزارع و باغات به صورت چند طبقه (نخلستان، مرکبات و سبزیجات) دیده می شود و بر روی کوه، خانه ها قرار گرفته اند.

خانه ها به صورت پلکانی و بر روی شیب کوه جای دارند و کوچه های باریک و پیچ در پیچی در آن شکل گرفته اند. کمبود زمین در این ناحیه باعث شده تا سطح کوچکی به هر بنا اختصاص یابد و حیاط از خانه ها حذف شود. دیوارهای بلند بیشتر کوچه های روستا را احاطه کرده اند چرا که کوچه تنگ کمتر در معرض نور خورشید است و گرمای طاقت فرسای کویر مردم را نمی آزارد.

معماری خانه های روستای نایبند

بیشتر خانه ها در نایبند دو طبقه هستند و از دور مانند احجام مکعب شکل متعددی به نظر می رسند که بر روی یکدیگر و به صورتی نامنظم چیده شده اند. در این خانه ها حد و مرز مشخصی وجود ندارد و فضاهایی همچون تنور، سرویس بهداشتی، آغل، فضاهای ورودی و حیاط به صورت مشترک مورد استفاده قرار می گیرند. 

خشت و کاهگل عمده ترین مصالحی هستند که در ساخت خانه ها به کار رفته اند و به خاطر استفاده از شن های تیره رنگ این نواحی، خانه ها به رنگ خاکستری دیده می شوند. در ابتدای دیوار ها برای کرسی چینی و افزایش استحکام از سنگ نیز استفاده شده است. تیرهایی از جنس تنه نخل و پوششی از برگ درخت خرما بر روس سقف اکثر خانه ها به چشم می خورد اما طاق و قوس در خانه های اعیانی روستا مشاهده می شود که در بهترین حالت با تذهیب یا یک نقاشی ساده زینت داده شده است.

سرویس بهداشتی های دو طبقه در این روستا مرسوم هستند چرا که بستر صخره ای آن امکان گود برداری یا حفر چاه را از ساکنان می گیرد. طبقه اول این سرویس ها 50 سانتی متر تا یک متر ارتفاع دارند و به عنوان انباره ای برای فاضلاب از آنها استفاده می شود. فاضلاب درون این انباره پس از پر شدن با خاک مخلوط و در مزارع مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده زیاد از کنگره های مثلثی شکل در نماها و جداره های ساختمان ها از ویژگی های منحصر به فرد این روستا به شمار می رود. اکثر این کنگره ها در قسمت های شرقی و جنوبی هستند و در واقع فرم خاصی از بادگیر می باشند. این بادگیرها در جهت بادهای مطلوب روستا احداث شده اند و به عنوان فیلتری در برابر بادهای همراه با شن عمل می کنند. دیوارهای ضخیم خشتی که کمترین میزان روزنه و بازشو را دارند، کاهش استفاده از نور طبیعی روز در منطقه کویری و کاهش تبادل حرارتی ساختمان ها را به همراه می آورند و منجر به بروز همسازی با اقلیم می شوند.

دیوار اتاق ها و خانه ها، با اشکال جالب و دارای نظم هندسی زینت یافته و هارمونی خاصی را به نمایش گذاشته اند. این اشکال به صورتی توسط سازندگان ایجاد شده اند که گویی صورتکی در درون دیوار برایمان شکلک در می آورد.

آب و هوای نایبند

کوه های مرتفع نیز نتوانسته اند در برابر آفتاب داغ کویر مقاومت کنند و به همین دلیل تابستان های بسیار گرم و آفتابی و زمستان های معتدل بر نایبند حاکم شده است.

بهترین فصل سفر

بهترین زمان برای سفر به نایبند پاییز و زمستان و اوایل بهار است چرا که در سایر زمان ها گرمای شدیدی در منطقه وجود دارد.

اقامت در روستای نایبند

در سفر به روستای نایبند می توانید بر روی اقامت در اقامتگاه های بوم گردی این روستا حساب باز کنید و یا در هتل ها و مهمان سراهای شهرهای اطراف شب را به صبح برسانید. البته کمپینگ هم می تواند از گزینه های پیش روی شما باشد و تجربه ای تازه برای تان خلق کند.

امکانات روستای نایبند

در نایبند هنوز امکانات آن چنانی وجود ندارد و البته همین به حفظ بافت روستا کمک می کند. بهترین چیزی که در این روستا در دسترس تان قرار دارد، اقامتگاه های بوم گردی هستند که نیازهای اولیه تان را به خوبی برطرف می کنند.

غذاهای سنتی نایبند

وجود درختان خرما در کنار روستا باعث شده تا مردم از شیره خرما به وفور استفاده کنند و این ماده جایگاه خاصی در سبد غذایی شان داشته باشد با وجود نخل‌های پربار خرما ،می توان مقدار زیادی شیره خرما تهیه کرد و به مصرف رساند. از میان غذاهای محلی مردم روستا می توان از انواع آبگوشت ها و قوروت نام برد. قوروت چیزی شبیه به کله جوش است که با کشک سیاه بیرجندی یا همان قوروت تهیه می شود.

سوغات نایبند

اگر خواستید کمکی به اقتصاد بومی این روستا کنید و یادگاری از سفرتان با خود ببرید می توانید، کشک و شیره خرما تهیه کنید و یا سفال و قالی را برگزینید یادتان باشد پرتقال و خرمای نایبند شهرت خاصی دارد و خوشمزه است. بقایای نخل ها نیز ماده ای در دست زنان روستا می شوند و با آنها صنایع دستی زیبایی تولید می کنند که می توانید آنها را نیز تهیه کنید.

مردم روستای نایبند

بر اساس سرشماری سال 1385 حدود 145 خانوار و 484 نفر در روستای نایبند زندگی می کنند و به برکت وجود چشمه ها و قنات ها از طریق کشت انواع مرکبات، نخل، توت و انواع محصولاتی نظیر گندم، جو، سبزیجات و حبوبات امرار معاش می کنند و یا به دامداری اشتغال دارند. کوهنوردی و شکار فعالیت های مورد علاقه مردم نایبند هستند و آنها دستی هم در نواختن آهنگ های محلی دارند.

عوامل فرسایش روستا همچون طوفان های شن و بارش باران های موسمی شدید و همچنین مهاجرت عده زیادی از اهالی باعث کاهش جمعیت این روستا شده است اما با این وجود هنوز سکونت در آن وجود دارد و حتی ساخت بناهای جدید در شمال آن از توسعه ی نایبند خبرمی دهد. 

توصیه های کارناوالی

در سفر به روستای نایبند رفتار مناسبی با جامعه محلی داشته باشید و موجب رنجش انها نشوید.

زباله های خود را در روستا جا نگذارید و طبیعت و محیط نایبند را به خطر نیندازید.

سخن آخر

روستاهای پلکانی متعددی در سراسر ایران وجود دارند اما تفاوت نایبند با آنها قرارگیری اش در کویر است. این روستای شگفت انگیز لحظاتی به یادماندنی را به شما هدیه می کند و خاطره ای خوش برای تان می سازد.

تا به حال به روستای نایبند رفته اید؟

چه روستاهای متفاوت دیگری را در ایران می شناسید؟

نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید

منتظر شما هستیم...

برای به اشتراک گذاشتن عکس ها و مطالب تان در مورد سفر، سری به لینک زیر بزنید و در چند ثانیه به خانواده کارناوالی ها بپیوندید.

کـــــــــارناوالی شــــــــــو