بازار قزوین | شاهکاری از معماری ایرانی

امروز به شهر قزوین می‌رویم، شهری که دیدنی‌های بی‌شماری را در دل خود جای داده است. سری به بازار قزوین خواهیم زد، از ساعت کار بازار قزوین و بازار قزوین و سرای سعدالسلطنه آن برایتان خواهیم گفت. اگر علاقمندید که از این بازار بیشتر بدانید این مطلب را از دست ندهید و تا انتهای آن همراه ما باشید.

چرا بازار قزوین؟

•  بازار قزوین میراث تاریخی، فرهنگی و اقتصادی این شهر است.
• در داخل بازار قزوین سراها و بناهای مختلف تاریخی وجود دارد که بسیار دیدنی و جذاب‌اند.
• هنر معماری این بازار بسیار زیبا و دیدنی‌ است و تصویری از گذشته در برابر چشمانتان نقش می‌بندد.
• بازار قزوین یکی از زیباترین بازارهای تاریخی ایران است که از لحاظ مساحت، در زمره سومین مرکز اقتصادی بزرگ کشور در بین گردشگران قرار دارد.

بازار قزوین | شاهکاری از معماری ایرانی

قزوین از استان‌های تاریخی است که آثار باستانی بی‌شماری را در دل خود جای داده و حدود 11 درصد از آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده‌ است؛ وجود بناهای تاریخی، آب انبار، کاروان‌سرا، دروازه، موزه، امامزاده، حسینیه و خانه‌های تاریخی، این شهر را به دروازه بهشت ایران اسلامی تبدیل کرده است. یکی از این دیدنی‌ها این شهر بازار قزوین با قدمتی هزار ساله است. این بازار به دوران صفویه و قاجاریه تعلق دارد و معماری بی‌نظیر آن مثال زدنی است. بازار قزوین شاهدی گویا از تاریخ شهر قزوین، توسعه و پیشرفت معماری ایرانی در گذر زمان است. می‌توانید از خرید کردن انواع و اقسام کالا در این فضای زیبا نهایت لذت را ببرید. مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین شامل مسجدالنبی، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی، تیمچه‌های روباز و سر پوشیده از جمله درویش مهدی، حاج محمد تقی و راستهٔ قیصریه است. پس از بازدید از بازار می‌توانید سری به دیگر مکان‌های تاریخی که در اطراف قرار دارند بزنید یا در رستوران‌های بازار و نزدیک آن غذاهای محلی قزوین را امتحان کنید.

تاریخچه بازار قزوین

در گذشته و قبل از توسعه‌های گسترده دوره صفویه، شهر قزوین از 9 محله که گرداگرد مسجد جامع قزوین (از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین مساجد ایران) قرار داشتند، تشکیل شده بود. در دوره صفویه و پس از انتخاب این شهر به عنوان پایتخت، در طی 50 سال ساخت و سازهای عظیمی در آن صورت گرفت. در همان زمان میدان بزرگی به نام بازار در قزوین ساخته شد که اکنون اثری از آن باقی‌نمانده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، میدان نقش جهان اصفهان بر اساس الگوی میدان بازار ساخته شده است.

در این میدان اجزای مختلف بازار قزوین مانند کاروان‌سراها، راسته‌ها و دیگر بخش‌ها شکل گرفت. یکی از بخش‌های مهم بازار در آن دوران کاروانسرای بزرگ عباسی بود که بعدها تخریب و جای خود را به مسجد النبی داد. با ساخت این مسجد از اهمیت مسجد جامع کاسته شد و گذرگاه‌های جدیدی از مسجد النبی (مسجد جامع جدید) به بازار اضافه شد. در گذشته بازار قزوین بخش‌هایی مانند مراکز فرهنگی، مذهبی، گرمابه، آب انبار و بخش‌های دیگری نیز داشته است.

ثبت ملی: این اثر در تاریخ 5 دی ماه 1356 با شماره 1021 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.

اوج شکوفایی بازار قزوین را می‌توان دوران قاجار تا آغاز جنگ جهانی اول دانست. علت شهرت این بازار در آن دوران به واسطه تجارت‌های بین المللی (با روسیه و اروپا ) بود که بازار قزوین را به یک قلب اقتصادی در منطقه تبدیل کرده بود. پس از به قدرت رسیدن قاجار و انتخاب تهران به پایتخت، از آنجا که قزوین در مسیر جاده تهران به کشور روسیه و اروپا (بر سر راه‌های شرقی و غربی ایران) قرار داشت، اهمیت خود در تجارت فرا مرزی را نشان داد. این بازار با قدمتی طولانی در نیم قرن گذشته تولید کننده و توزیع کننده محصولاتی همچون صنایع‌دستی، انواع حبوبات و غیره بوده است. در حال حاضر تولیدات آن به شدت کاهش یافته و تنها یک توزیع کننده به شمار می‌رود. از نظر ارتباطی چه در گذشته و چه در حال از شهرهای مهم به حساب می‌آید.

یکی از قدیمی‌ترین توصیف‌ها از بازار قزوین در سفرنامه ناصر خسرو وجود دارد که در سال 438 هجری قمری از بازار و شهر قزوین بازدید کرده است. او شهر و بازار را اینگونه توصیف می‌کند

باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات، و قزوین را شهری نیکو دیدم، باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب، مگر آن‌که آب در آن اندک بود و منحصر به کاریزها در زیرزمین رئیس آن شهر مردی علوی بود.

 بازارهای مشهور مجموعه بازار قزوین: علاقه‌بندها، نجارها، بزازها، بلورفروش‌ها، خراط‌ها، پالان‌دوزها، پوست‌فروشان، ریسمان‌سنج، پنبه فروش‌ها، بازارهای آهنگران، چیتگرها، زرگرها، عطارها، علاف‌ها (علاف راسته)، کهنه فروش‌ها، مسگرها، حلبی سازها گیوکش‌ها، زنانه بازار و....

 بازارچه‌های مشهور مجموعه بازار قزوین: بازارچه‌های آقا، معصوم، استاد علی نجار، باغشاه، حاج ادریس، حاج محمد ابراهیم، حاج محمد رحیم، حاج میرحسن، بازارچه قیصریه، تجارت‌خانه تومانسیان، حاج محمدحسین جدید، زعفرانیه، چروک و....

 سراهای مشهور مجموعه بازار قزوین: سرای سعادت، سرای شاه، سرای وزیر، سرای نقدعلی، سرای حاج محمد باقر، کاروانسرای سعدالسلطنه، سرای دالان دراز، سرای ضرابخانه، سرای نگارالسلطنه و....

معماری و ساختار درونی بازار قزوین

بازار قزوین مجموعه زیبا و بزرگی است که با گذشت زمان، بخش‌های مختلف آن کامل گشت و به شکل بازار توسعه یافته امروزی در آمد. این بازار اکنون مساحتی در حدود 14 هکتار دارد و هر بخش از آن به صنف خاصی متعلق است. ساختار و معماری بازار قزوین زیبایی جادو کننده‌ای دارد. 

ساختار و معماری خیره‌‌کننده این سازه نشان از تبحر معماران آن دارد؛ معمارانی که با آجر و کاشی چنین اثری را ماهرانه خلق کردند. بخش‌هایی از معماری این بازار به بازار اصفهان و بازار شیراز شباهت دارد و سبک معماری دوره صفوی و قاجار را بازگو می‌کند. این سازه در طول زمان دچاره تغییراتی شد که یکی از آن‌ها جدایی مسجد جامع از آن بود.

بخش‌های مشهور بازار

اکنون با ما همراه باشید تا سری به بخش‌های تاریخی و مشهور این بازار بزنیم.

بازار قیصریه قزوین

بازار قیصریه (1) از محل‌های معروف تجارت و مکانی خاص برای صنعتگران بوده و از معماری ویژه‎ای نیز برخوردار است. از ویژگی‌های بارز این بازار می‌توان به ارتفاع زیاد با طاق‌های آجری آن اشاره داشت. این بازار دارای 4 درب ورودی است که به بخش‌های مختلف بازار متصل می‌گردد. 

• درب شمالی:  تیمچه سرباز
• درب جنوبی:  تیمچه سر پوشیده
• درب شرقی:  سرای وزیر
• درب غربی:  چهارسوق کوچک

 تیمچه سرباز

این تیمچه (2) زیبا سردری قوسی شکل با معماری اصیل ایرانی دارد. در بخش‌هایی از حجره‌ها کاشی‌کارهای چشم‌نوازی به رنگ‌های صورتی و زرد خواهید دید که طرح‌هایی مثل گل و گیاه، شکار و پرندگان دارند، درب‌ها چوبی هستند و هنر بی‌نظیر اُرسی (پنجره‌های مشبک) را در آن‌ها خواهید دید.

تیمچه سرپوشیده 

دلیل نام‌گذاری این تیمچه، سقفی است که آن را پوشانده است. این تیمچه دو طبقه دارد و در هر یک از طبقات آن حجره‌هایی متعلق به بازاریان و تاجران قزوین وجود دارد.

سرای وزیر

وردی این سرا (3) به شکل هَشتی (4) ساخته شده که طاق‌های آن دارای کاشی‌کاری‌های زیبا است. مرکزِ فضایِ ورودیِ سرای وزیر، گنبدی آجری دارد که نور خود را از یک نورگیری به قطر حدود یک متر تامین می‌کند. گرداگرد حیاط این سرا را حجره‌هایی در دو طبقه فرا گرفته است. این حجره‌ها دارای طاق‌های جناغی هستند که کاشی‌کاری‌ها هنرمندانه با طرح‌هایی اسلیمی، خورشید، اسب، شکار شیر، شکار پرنده و انسان‌های بالدار بر روی آن‌ها نمایان است؛ حجره‌های طبقه دوم ارسی هم دارند. طرح کلی سرا، چهار ایوانه است که بخش شرقی آن در حال حاضر ایوان ندارد. این سرا در تاریخ 25 اسفند سال 1379 به ثبت ملی رسید.

پاورقی

1. در ساختار بازارهای سنتی ایران در گذشته، قیصریه بخشی از بازار به شکل سراهایی پوشیده با نقشه‌ای صلیب مانند بود که به خرید و فروش کالاهای گران قیمت اختصاص داشت.
2. تیمچه‌ها اغلب فضاهای سر پوشیده‌ای هستند که بیشتر به صورت هشت‌ضلعی ساخته شده و حجره‌ها در دو و حتی سه طبقه در آن قرار دارند.
3. راسته‌ها از راه‌هایی باریک یا درب به حیاطی وصل می‌شوند که دورتادور این حیاط را حجره‌هایی در یک طبقه یا دو طبقه تشکیل می‌دهد. برخی از سراهای بازار قزوین خود مجموعه کاملی از اجزای مختلف بازار است. 
4. هشتی یا کریاس فضایی سرپوشیده است که در میان کوچه و حیاط خانه ساخته می‌شود. 

سرای رضوی

بنای این سرا که در گذشته به شکل کاروانسرا از آن استفاده می‌شد، به زمان شاه طهماسب صفوی باز می‌گردد و در دوره فتحعلی شاه قاجار تغییرات اساسی بر روی آن انجام پذیرفت. طراحی این سرا به شکل دو ایوانی است و حجره‌هایی در دو طبقه گرداگرد سرا ساخته شده‌اند. در ایوان غربی این سرا، هشتی‌ وجود دارد که به بازار پارچه فروشان وصل می‌شود و دارای گنبدی آجری با کاشی‌کاری‌های زیبا است. این سرا در 11 مرداد سال 1384 ثبت ملی شد.

سرای حاج رضا

این سرا در ضلع جنوبی بازار قزوین قرار گرفته و متعلق به دوران قاجار است. سرای حاج رضا حیاطی بزرگ دارد و همانند سایر سراها حجره‌ها در اطراف این حیاط ساخته شده‌اند. ورودی سرا با طاق‌های زیبای که شبیه یک تیمچه‌اند، در سمت غربی واقع شده است. این بنا در گذشته متعلق به بازرگانانی از تبریز و قفقاز بوده است.

تیمچه حاج ‌سیدکاظم

در بخش‌های میانی بازار قزوین، تیمچه‌ای کوچک وجود دارد که در گذشته تجار مشهوری همچون حاج‌سید‌کاظم چرم‌فروش در آن به تجارت می‌پرداختند. در حال حاضر این تیمچه مرکز فروش چرم است.

 تیمچه درویش ‌مهدی

 این تیمچه در نزدیکی چهارسوق بزرگ و حمام جلودار قرار گرفته و در گذشته شاهین‌سازها در این تیمچه مشغول به کار بودند.

تیمچه حاج ‌محمدتقی

این تیمچه با همت فردی به نام حاج محمد تقی یزدی ساخته شده و در گذشته بازار آهنگران بود، اما اکنون بازار بار فروشی است.

مسجد النبی قزوین

 این مسجد تاریخی که در گذشته به مسجد شاه معروف بود، کتیبه‌ای دارد که نشان می‌دهد این بنا در دوره قاجاریه و به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است؛ ولی بسیاری معتقدند که ساخت بنای اصلی آن به دوره صفویه باز می‌گردد و معمار آن را استاد میرزای شیرازی می‌دانند. هرجمعه در این مسجد، نماز جمعه برگزار می‌شود. مسجد النبی قزوین در 15 دی سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

سرای سعدالسلطنه | مجموعه‌ای‌ زیبا در میان بازارهای سنتی ایران

سرای سعدالسلطنه با 26000 متر مربع زیر بنا به دستور باقرخان سعدالسلطنه، حاکم قزوین در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. بنایی بسیار زیبا که به معنای واقعی یکی از جذاب‌ترین مجموعه‌های تجاری در بازارهای سنتی ایران است که استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری دو معمار بزرگ و برجسته ساخت آن را به عهده گرفتند. این مجموعه بی‌نظیر نشان و یادگاری از معماری قاجاریه است.

سرای سعدالسلطنه از بخش‌های مختلفی مانند چهارسوق، راسته، کاروانسرا، سرا، بازار و سایر بخش‌ها تشکیل شده است که بخش‌هایی از آن تخریب و یا متروک و بی‌استفاده مانده است. چند سالی است پروژه تعمیرات این بخش از بازار آغاز شده و پیگیری می‌شود تا هویت اصیل این بخش را به آن بازگرداند.

این مجموعه ورودی‌های متعددی دارد که چند مورد آن از خیابان‌های اطراف است و تعدادی دیگر به بخش‌های مختلف بازار قزوین متصل می‌شود. ورودی‌ها اکثر دارای هشتی‌هایی با معماری زیبا هستند.

در بخش جنوبی این مجموعه، چهارسوق زیبای آن واقع شده که گنبد مرتفع آن چشمان شما را به خود خیره خواهد کرد. اطراف این گنبد نیم طاق‌هایی با اشکال هندسی منظم از جنس آجر ساخته شده‌اند. پیرامون چهارسوق، 16 حجره با ارتفاعی 1 متری از زمین با درب‌های چوبی منبت‌کاری شده، وجود دارند.

در جنوب غرب این مجموعه، حیاط بار انداز قرار دارد که محل مخصوص تخلیه بار شترها در گذشته بود، به همین دلیل آن‌را حیاط شترخان نیز می‌نامند. در بخش جنوبی حیاط انبار کالا قرار دارد، فضایی آجری و سرپوشیده با 100 ستون که زیبایی و نمایی خاص را به نمایش می‌گذارد. بزرگی این انبار کالا به دلیل آینده‌بینی سازندگان آن از تجارت شهر قزوین در آن زمان بود.

به معنای واقعی سرای سعدالسلطنه یک موزه معماری است که انواع قوس‌ها، انواع طاق‌ها، سازه‌ها و فضاهای باز و بسته دارد و همگی از آجر ساخته شده‌اند.

طبق گفته مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین مقرر شده تا سعدالسلطنه که یکی از آثار تاریخی این استان است، ثبت جهانی شود و  از این به بعد رویدادهای ملی و فرهنگی  و همچنین مراسم‌های فصلی نیز در سعدالسلطنه برگزار گردد. 

ثبت ملی: این مجموعه در 11 مرداد سال 1357 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات بازدید

درب‌های بازار

بازار قزوین در بافت قدیمی شهر قرار دارد این بازار از سمت شمال به خیابان امام خمینی، از جنوب به خیابان کوروش، از شرق به سرای شاه و از غرب به خیابان مولوی می‌رسد. بازار قزوین چهار در دارد که در شمالی به تیمچه‌ سرباز، در جنوبی به تیمچه سرپوشیده، در شرقی به سرای وزیر و در غربی به چهارسوقی کوچک باز می‌شود. 

بهترین‌ها برای خرید

همانند سایر شهرهای ایران و بازارهای سنتی آن قزوین نیز به صنایع‌دستی فوق العاده و شیرینی‌های بسیار خوشمزه خود معروف است. می‌توانید سوغات و صنایع دستی قزوین را از این بازار تهیه کنید و طعم بی‌نظیر  شیرینی‌های قزوینی مانند نان چای قزوین، نان نازک قزوینی، نان چرخی قزوین، نان برنجی قزوینی، شیرینی نخودی و دیگر شیرینی‌های خوشمزه را بچشید.

امکانات

• مسجد
• سرویس بهداشتی
• رستوران
• کافه

مسیر و نقشه

آدرس: قزوین، خیابان امام خمینی (ره)

دسترسی: بازار قزوین در بافت قدیمی شهر قرار دارد که بسته به مسیر خود می‌توانید از سمت خیابان امام خمینی، کوروش و یا خیابان مولوی وارد بازار شوید. حمل‌ونقل درون شهری در قزوین بیشتر تاکسی است.

سخن آخر

 امروز به قزوین سفر کردیم؛ شهری که از نظر جاذبه‌های تاریخی در زمره 5 شهر نخست ایران قرار دارد. به بازاری هزار ساله رفتیم تا با شگفتی‌های آن بیشتر آشنا شویم.

 شما بازار قزوین را چگونه دیدید؟

آیا تاکنون از این بازار زیبا و بزرگ بازدید و خرید کرده‌اید؟

نظرات و تجربیات خود از خرید و بازدید از بازار قزوین را با ما و همراهان کارناوالی به اشتراک بگذارید.