تعریف و بررسی موزه و انواع آن

در روز جهانی موزه و میراث فرهنگی به تعریف و بررسی موزه و انواع آن پرداخته‌ایم؛ در این مطلب به سوال پر تکرار، موزه چیست ؟ پاسخ می‌دهیم و به معرفی انواع موزه می‌پردازیم. موزه‌ها اماکنی‌اند که آثار مهمی در زمینه‌های متفاوتی همچون تاریخی، فرهنگی، طبیعی و غیره را برای عموم به نمایش می‌گذارند. این اماکن وظیفه نگهداری کامل از این آثار را بر عهده دارد تا این مجموعه‌های مهم برای نسل‌های آینده باقی بماند. 

موزه چیست ؟

برای بیان بهترین تعریف موزه، به سراغ تعریف شورای بین‌المللی موزه (International Council of Museums) که زیر نظر یونسکو فعالیت دارد، خواهیم رفت. 

موزه موسسه‌ای است دائمی و بدون هدف مادی که درب‌های آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند. هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به‌جای‌مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آن‌ها به منظور بررسی و بهره معنوی است.

به عبارتی دیگر، موزه عبارت است از مكان گردآوری، نگهداری، مطالعه، بررسی كردن و به نمایش گذاشتن نعمت‌های فرهنگی یا طبیعی به منظور آموزش، پژوهش و ارزش دادن به این مجموعه‌ها و لذت بردن از آن‌ها.

نام موزه از کجا آمده است؟

شاید نام‌شناسی موزه نیز برایتان جالب باشد، ریشه موزه کلمه یونانی " Mousein " است؛ این کلمه از نام تپه‌ای تاریخی در آتن كه عبادتگاهی برای موزه (الهه یونانی) بود، گرفته شده است.  این کلمه به کشورها و زبان‌های گوناگون نفوذ کرد. در زبان انگلیسی به شکل "موزیم" و در فرانسوی "موزه" تلفظ می‌شود که در کشور ایران تلفظ فرانسوی آن رایج است.

اهداف موزه‌ ها

• شناخت و نمایش سهم اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی.
• نگهداری آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آن‌ها به آیندگان.
• ایجاد و تقویت تفاهم میان ملل و اقوام.
• ارزیابی و قیاس میان پدیدارهای تاریخی، عملی، فنی، صنعتی و هنری گذشته و حال.
• افزایش و بهبود میزان دانش محصلان، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان این حوزه. 

روز جهانی موزه

روز جهانی موزه (International Museum Day) مناسبتی بین‌المللی است که هر ساله روز ۱۸ می توسط شورای بین‌المللی موزه (ICOM) برگزار می‌شود.  با توجه به گسترش موزه‌های دنیا و همكاری همه جانبه علمی، فرهنگی و صنعتی، برای دستیابی به اهداف فرهنگی نیاز است تا اقدامات بین‌المللی و برنامه‌هایی مؤثر تدوین شود که دارای خطوط اساسی همكاری مشترک و دو جانبه بین مردم و موزه‌ها در سطح جهانی باشد. در این روز هر ساله موضوع مشخصی در نظر گرفته می‌شود تا متخصصین این حوزه بتوانند مستقیم با مردم در ارتباط باشند و چالش‌هایی که این حوزه با آن روبه‌رو است را بررسی کنند.

هدف از این‌کار شفاف شدن جایگاه موزه به‌عنوان یک نهاد غیر خصوصی و دائمی برای عموم مردم است. این نهاد در خدمت و توسعه جامعه بوده و سعی در حفظ میراث ملموس و ناملموس بشریت برای اهداف آموزشی، مطالعه و شناخت گذشته را دارد. روز جهانی موزه فرصتی برای بالا بردن آگاهی عمومی در مورد نقش موزه در توسعه جامعه امروز، در سطح بین‌المللی است.

قطعنامه شماره پنج دوازدهمین مجمع عمومی كمیته بین‌المللی موزه‌ها ایكوم (ICOM) كه در 28 مه 1977 میلادی درمسكو برپا شد، روز 18 می را به‌عنوان روز جهانی موزه‌ها در نظر گرفت که از آن سال در روز جهانی موزه در همه كشورهای عضو، مراسمی مختص به این روز برگزار می‌شود.

هدف روز جهانی موزه

در این روز به‌طور معمول موضوعی را مشخص می‌کنند تا مردم و علاقه‌مندان در رابطه با آن موضوع به بحث‌وگفتگو بپردازند. موزه ها نهادهایی برای حفظ میراث ملموس و ناملموس‌اند که در  تبادلات فرهنگی، غنی‌سازی فرهنگ‌ها، توسعه درک متقابل، همکاری و صلح میان مردم نقش بسیار پررنگی دارند. روز موزه فرصتی برای آگاهی مردم در مورد نقش موزه‌ها در سطح بین‌المللی است.

انواع موزه

موزه‌ها محدودیتی در نمایش آثار هنری، طبیعی، فرهنگی، تاریخی و غیره ندارند و انواع گوناگونی را تشکیل می‌دهند از جمله موارد زیر:

• کاخ موزه‌ها
• موزه‌های علوم و تاریخی طبیعی
• موزه‌های منطقه‌ای و محلی
• موزه‌های سیار (گردشی)
• پارک موزه‌ها
• موزه‌های سلاح (نظامی)
• موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان)
• موزه‌های هنری

• موزه‌های علمی
• موزه‌های تمبرشناسی
• موزه‌های فناوری
• موزه‌های گیاه‌شناسی 
• موزه‌های تاریخ و باستان‌شناسی
• موزه‌های فضای باز یا سایت موزه
• موزه‌های مردم‌شناسی

اولین موزه در ایران

در طول تاریخ مکان‌هایی برای نگهداری برخی آثار مهم و زیبای قدیمی وجود داشته است، نمونه‌هایی در زمان هخامنشی در اسناد مشاهده می‌شوند که حالت خصوصی داشته است. موزه با تعاریف کنونی در حدود 120 سال پیش در ایران در دوره حکومت محمد علی شاه تشکیل شد. وی بخشی از کاخ گلستان را به موزه‌ای برای نمایش ابزار قیمتی، سلطنتی و تاریخی تبدیل کرد  و در معرض بازدید اشراف‌زادگان قرار داد.

اولین موزه ایران در سال 1295 هجری شمسی به نام موزه ملی ایران پایه گذاری و افتتاح شده است. در حال حاضر موزه‌های زیادی در ایران وجود دارند اما نسبت به وسعت و تاریخ ایران تعداد آن‌ها بسیار ناچیز است.

پر بازدیدترین موزه های جهان

• موزه لوور، فرانسه
• موزه ملی چین
• موزه ملی تاریخ طبیعی آمریکا
• موزه ملی هوا فضا آمریکا
• موزه بریتانیا
• موزه متروپولیتن نیویورک، آمریکا

• موزه‌های واتیکان
• موزه علم و تکنولوژی شانگهای، چین
• گالری ملی لندن، بریتانیا
• کاخ موزه ملی شهر تایپه، تایوان
• موزه آرمیتاژ روسیه 
• موزه ملی رینا سوفیا اسپانیا 

سخن آخر

امروزه در سراسر این کره خاکی موزه‌های متنوعی وجود دارند که آثار باستانی، حیات‌وحش، کتب تاریخی، زندگی اقوام و چیزهایی از این قبیل را در معرض دید عموم قرار می‌دهند. این آثار زندگی گذشتگان و فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی را برایمان بازگو می‌کنند؛ موزه‌ها یكی از راه‌های شناخت اقوام گذشته و آشنایی با نحوه زندگی آن‌ها محسوب می‌شوند.