معرفی شهر طبس | دانستنی‌های پیش از سفر

طبس، عروس کویر و وسیع‌ترین شهرستان ایران، در غرب خراسان جنوبی قرار گرفته است. در مطلب پیش‌رو به معرفی شهر طبس می‌پردازیم و از زبان مردم طبس برایتان می‌گوییم. اگر می‌خواهید با جاذبه‌های این شهر، آب‌و‌هوا و جمعیت طبس بیشتر آشنا شوید در ادامه راه ما را همراهی کنید.

چرا شهر طبس؟

• طبس لقب عروس کویر ایران را دارد که در دل خود آثار تاریخی و طبیعی جذابی را جای داده است.
• طبس یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین شهرهای ایران به‌ شمار می‌رود.
• طبیعت طبس ترکیبی از بیابان و کویر است.
• طبس پناهگاهی امن برای گونه‌های کمیاب حیوانات است، بزرگ‌ترین پناهگاه حیات‌وحش، پناهگاه نایبندان، در طبس قرار دارد.  
• این شهر بزرگ‌ترین شهرستان ایران با مساحت ۵۶۴۶۰ کیلومتر مربع است.
• طبیعت خاص و پر از تضاد طبس شگفت‌انگیز است.

اطلاعات کلی طبس

جغرافیا: طبس در شمال‌شرق استان یزد قرار دارد و در اطراف آن شهرستان‌های بردسکن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان کرمان از جنوب، و شهرستان‌های نایین، اردکان و بافق از غرب و جنوب‌غربی آن را احاطه کرده‌اند. این شهر در گذشته بخشی از استان یزد بود که در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. شهرستان‌های بردسکن، فردوس، بشرویه، خوسف، کویر نمک و همچنین کویر لوت گرداگرد طبس را حلقه‌وار در برگرفته‌اند.

آب‌و‌هوا: این شهر در منطقه‌ای با آب‌و‌هوای بیابانی قرار گرفته که در شرق آن رشته‌کوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار دارد و ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل می‌دهد. 

جمعیت: بر اساس آمار نفوس و مسكن كشور در سال 95، شهرستان طبس 72 هزار  و 617 نفر جمعیت دارد.

مذهب: اهالی شهرستان طبس مسلمان و حدود ۷/۹۹ درصد آن‌ها شيعه دوازده امامی‌اند.

زبان و نژاد: مردم این خطه از ایرانیان قدیم و از نژاد آریایی‌اند که مانند دیگر مردمان خراسان جنوبی به زبان فارسی دری با آهنگ و آوای خراسانی با یکدیگر صحبت می‌کنند. 

اقتصاد: طبس در زمره یکی از غنی‌ترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار دارد و در حال حاضر ۸۷ معدن در سطح شهرستان فعال است که از میان آن‌ها می‌توان به شرکت زغا‌ل‌سنگ پروده طبس، پتاس خور و بیابانک، ماسه سیلیس چیروک طبس و معادن دیگر اشاره داشت. طبس همچنین در زمینه کشت و تولید محصولات کشاورزی هم فعال است.

آداب‌ورسوم: ديدو‌بازديدهای دسته جمعی نوروزی و ساير اعياد از بزرگ‌ترهای فاميل، سوگواری‌های محرم الحرام و مراسم نخل‌برداری امام حسين (ع) و اصغر صغير، نذری‌های متعدد در روزهای خاص، مراسم ازدواج با شيوه‌های خاص و آداب سنتی ،صحرا گردش (گردش در روز اول اسفند و رفتن به صحرا همراه اعضا خانواده برخی از آداب و رسوم شهرستان طبس است.

غذاهای محلی طبس

طبس شهر خوشمزه‌هاست که در آن انواع غذاهای متنوع بیشتر جنبه پیشگیری یا درمانی دارند طبخ می‌شود. غذاهای این منطقه بر اساس فصل و طبع افراد تهیه می‌شود.

انواع آش: آش جوش‌پره، آش لخشک، آش قلیه، آش انار، آش آماج، آش بورش، آش‌ محلی‌، آش‌ بلغور ترش‌، آش‌ بلغورشیر، آش‌ گوشواره‌، آش‌ بورش‌

آبگوشت: آبگوشت بلغور، آبگوشت گندم، آبگوشت بزباش و آبگوشت کشک 

انواع‌ اشکنه: اشکنه‌ خنجک‌، اشکنه‌ زرشک‌، اشکنه‌ تخم‌ مرغی‌، اشکنه‌غوروتی‌، اشکنه‌ اوجیج‌، اشکنه‌ گوجه‌، اشکنه‌ سیب‌ زمینی‌، اشکنه‌ آرد بریون‌

انواع‌ خوراک: خوراک‌ بامیه‌، خوراک‌ کدوچه‌ با نان‌ برنجی، خوراک‌ سیب و کدوچه، پوره‌ عدس‌، دوغ‌ گرم‌، سوپ‌ ذرت‌، کباب‌ نارنجکی‌، قاتقاب‌، پولانی‌، کم‌ جوش‌، اماج‌، چغندر، دنی‌، قیسی‌، جوش‌ و اره‌، فله‌، حلیم‌، ارزه‌ پلو، پلو زیره‌، رشته‌ فرنگی‌ پلو 

انواع‌ خورشت‌: خورشت‌ کنگر، خورشت‌ گوجه‌ فرنگی‌، خورشت‌ بامیه‌، خورشت‌ کدو حلوایی

انواع نان: نان پتیر، نان خشکی، نان ته تغاری، نان جوین، نان کوله، نان روغن جوش، نان کماچ، نان جان جانی، نان گاورسی، نان سمنو، نان شلغمی، نان تاتران، نان سمبه

اقامت در طبس

برای اقامت در طبس می‌توانید سری به صفحه اقامت در طبس در کارناوال بزنید و هتل خود را به‌صورت آنلاین رزرو کنید.

در سفر به طبس کدام جاذبه ها را ببینیم؟

برج هادرباش: از جاذبه‌های منحصربه‌فردی که در میان نخلستان‌های وسیع احداث شده و در گویش یزدی به معنی «مواظبت و مراقبت» است.این برج در برابر جلوگیری از حمله‌های سارقین و حیوانات وحشی ساخته شده است.

امامزاده حسین بن موسی الکاظم: از بقاع متبرکه‌ای که جایگاهی ویژه در میان مردم دارد. این بنا در سال 1318 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. بنای اصلی این بقعه در سال در زلزله سال 1357 به‌طور کامل ویران شد که پس از مدتی آستان قدس رضوی آن را بازسازی کرد.

ارگ قدیم طبس: از شگفتی‌های شهر کویری طبس با قدمتی 1000 ساله است که با وجود زلزله سال 57 و آسیب‌هایی که دید هم‌چنان پابرجاست. این بنا در برخی کتب تاریخی با نام‌هایی مانند «ارگ کهن» و «کهن دژ» نیز معرفی شده است ارگ طبس در خیابان واعظ طبسی قرار دارد و همه‌روزه میزبان بازدیدکنندگان است.

باغ گلشن: باغ گلشن که در  سفرنامه ناصرخسرو به‌نام «طبس گیلکی» آمده در بلوار امام خمینی قرار دارد و موهبتی سرسبز در میان آب‌وهوای کویری طبس محسوب می‌شود. این باغ دارای طبقاتی با گل‌ها و درختان متنوع مانند کاج، نخل، پرتقال، نارنج و انگور است و یکی از زیباترین جاذبه‌های شهر طبس به‌شمار می‌رود.

جاذبه های اطراف شهر طبس

پناهگاه حیات وحش نایبند: پناهگاه 1 میلیون 400 هزار هکتاری که مامنی برای حیواناتی مانند یوزپلنگ آسیایی، گربه شنی، شاه‌روباه (نایاب‌ترین نوع روباه در ایران)، جبیر (نوعی غزال کوچک)، هوبره، بیش از 177 گونه گیاهی، ۱۶ گونه خزنده و ۶۰ گونه پرنده است. 

قلعه اسماعیلیان: قلعه‌ای که بر کوه «باغ سلیمه» و بین دو روستای خروان سفلی و علیا قرار دارد. این قلعه با داشتن چهار آب‌انبار بزرگ، در بسیاری از موارد محلی برای جمع‌آوری آب بوده است. 

غار حلوان: این غار بزرگ در 75 کیلومتری شمال‌شرق طبس در روستای حلوان قرار گرفته و قدمت آن را با توجه به  عمر سنگ‌های آن حدود 160 میلیون سال پیش یعنی دوره ژوراسیک می‌دانند. بقایای برخی پرندگان، شتر و گوسفند در این منطقه نشانی از پناهگاه بودن این غار برای حیوانات وحشی در گذشته‌ است.

کویر حلوان: مهم‌ترین جاذبه طبس کویر حلولن است، جایی که قدم زدن بر روی ریگ‌های داغ و البته نرم آن، لذت‌بخش‌ترین کار دنیا است. این کویر پهناور در 90 کیلومتری شمال‌شرق طبس و نزدیکی روستای حلوان قرار دارد و در آن  گونه‌های گیاهی مختلفی به‌چشم می‌خورد. تماشای غروب خورشید بر روی تپه‌های کویر حلوان لحظاتی شگفت‌انگیز است که‌ آن را هرگز فراموش نخواهید کرد. فاصله طبس تا کویر حدودا ۹۰ کیلومتر است. گذشتن از راه خاکی طبس تا کویر حدودا یک ساعت زمان می‌برد.

کاروانسرای خان: در جاده قدیمی طبس به یزد در روستایی به نام «رباط خان»  عمارت چهارگوش و بسیار زیبای کاروانسرای خان قرار دارد. این بنا یکی از نمونه‌های زیبای معماری در زمان صفویه است و تماشای مجموعه بادگیر و گنبد شاه‌نشین برای علاقه‌مندان به معماری و تاریخ خالی از لطف نخواهد بود.

دره کال سردر: یکی دیگر از دیدنی‌های معروف طبس دره کال سردر است که در دشتی به همین نام نیز واقع شده و زیبایی شگفت‌انگیزی دارد. سد تاریخی عباسی با 600 سال قدمت و چندین آبشار و چشمه از دیدنی‌های دیگر این منطقه است. سردر در ۲۵ کیلومتری شرق طبس و در دل رشته کوه شتری قرار دارد.

کال جنی: «کال» در گویش محلی به معنی «دره» است، مردم محلی معتقدند شب‌ها این دره محل رفت‌وآمد جن‌ها و ارواح است، به همین علت به آن «کال جنی» می‌گویند. این دره بزرگ و متفاوت در 35 کیلومتری شهر طبس و نزدیکی روستای ازمیغان واقع شده و طی سالیان گذشته و در نتیجه فرسایش به وجود آمده است. قدمت دخمه‌ها و تونل‌های متعدد در دیواره‌های دره به دوران زرتشتیان و ساسانیان باز می‌گردد. کال جنی در جاده طبس-بشرویه، دوراهی استخرِ شاعر، روستای فشاه قرار گرفته است.

روستای ازمیغان: در 40 کیلومتری شرق شهرستان طبس، روستای سرسبز ازمیغان قرار دارد. روستایی که آب جاری در آن، شالیزارهای سرسبز و عطر برنج «چمپا» آن دلنشین است. 

روستای نایبند: روستای نایبند در دل کویر و با معماری جذاب خود، شما را شگفت‌زده می‌کند. کنار ریگ‌های داغ این بیابان، نخلستانی بزرگ و زیبا قرار گرفته تا پارادوکسی جذاب را برایتان خلق کند. روستای نایبند حدود 225 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد.

چشمه مرتضی علی: از خوش‌ آب‌ و هواترین مناطق دیدنی طبس که حوالی روستای خرو قرار دارد. این چشمه میان دره‌ای با دیوارهای بلند جا گرفته که مسیر رسیدن به آن با  پیاده‌روی همراه است.

سد شاه عباسی: از دیدنی‌های تاریخی طبس، طاق شاه عباس با 60 متر ارتفاع و یک متر عرض است که در نزدیکی روستای خرو قرار گرفته و با حدود 700-600 سال قدمت معماری خاصی دارد. برخی از سد شاه عباسی به عنوان «نازک‌ترین سد جهان» نیز یاد می‌کنند. در گذشته از این سد برای کنترل آب ورودی به شهر استفاده می‌کردند. این جاذبه تاریخی در روستای خرو و در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر طبس، بالاتر از چشمه آبگرم مرتضی علی واقع شده است.

روستای اصفهک : اصفهک نام یکی از قدیمی‌ترین روستاهای طبس است که آب‌وهوای بسیار مطلوبی دارد و در فاصله 40 کیلومتری طبس واقع شده است. پس از تخریب روستا بر اثر زلزله سال 57، خانه‌های جدیدی ساخته شد. در این روستا قنات‌ها و چاه‌های آب شیرین متعددی وجود دارد و هوای آن چند درجه‌ای از شهر طبس خنک‌تر است. 

جنگل سنو: این جنگل طبیعتی زیبا در دل کویراست که در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور طبس و در فاصله ۲۴ کیلومتری این شهر، در میان چندین هکتار اراضی سرسبز قرار دارد. از جمله پوشش گیاهی منطقه می‌توان به گیاهانی همچون اسفناج وحشی، طاق و گز اشاره کرد.

سد کریت طبس: سدی  از جنس سنگ آهک و ساروج است که در ۵۶ کیلومتری جاده طبس به دیهوک قرار دارد. کریت، سدی قوسی با معماری منحصربه‌فرد است که استحکام زیاد آن موجب شد تا در زلزله 7.7 ریشتری سال ۱۳۵۷ طبس آسیب زیادی نبیند.

رودخانه نمک طبس (کال طبس): رودخانه نمک آن یا «کال طبس»، پدیده‌ای خاص است که در 20 کیلومتری شمال‌غرب شهر طبس و 8 کیلومتری روستای محمد آباد واقع شده و جلوه‌ای متفاوت از طبیعت طبس را نمایان می‌کند. 

سایر مناطق دیدنی

بقعه شیخ ابونصر ایراوه‌ای (بقعه پیر حاجات)، غار اژدهای رودسراب، روستای پیرحاجات، کویر روح مرغوم طبس، سرزمین سیاه طبس، آبگرم دیگ رستم، تخت عروس، موزه مردم شناسی طبس و آرامگاه سپهسالار.

حمل و نقل برون شهری طبس

• اتوبوس
• هواپیما
• قطار به مقصد طبس  (قطار مشهد-کرمان (هر روز)، قطار مشهد-یزد (یک روز در میان)، قطار مشهد-بندرعباس (هر روز)، قطار تهران-طبس (هر ۴ روز یک بار) )

حمل و نقل درون شهری طبس

تاکسی شهری – مینی‌بوس

آب و هوای طبس

طبس در منطقه گرم‌وخشک واقع شده و تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های نسبتا سردی دارد. ماندگاری گرما در تابستان به‌گونه‌ای است که گاهی در اوج گرما برای روزهای متوالی بیش از ۱۲ ساعت در شبانه‌روز درجه حرارت هوا به بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. بهترین زمان سفر به طبس از اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت و از اوایل آبان تا آذر ماه است.

اطلاعات تکمیلی

واژه طبس در تاریخ به صورت (تابه‌آ) و (تبس) آمده که از ريشه تفس، تفسيدن و تبسيدن به معنی داغ شدن است و آن را محل تابش و گرما می‌دانند. بر اين اساس طبس از ريشه تابيدن و به معنای جایی گرمسير و سوزاننده است؛ عده‌ای نیز معتقدند كه كلمه طبس، اسم عجمی بوده که در عربی به معنای سياه از هر چيز و با كسر طا به معنای گرگ مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

همچنین طبس در واقع از واژه تب به معنای گرما گرفته شده است. (ایسنا)

طبس در منطقه‌ای با آب‌وهوای بیابانی قرار گرفته که تابستان‌های گرمی دارد و بهترین زمان برای سفر به آن اواخر پاییز تا اواسط بهار است. به علت دور بودن طبس از شهرها امکان ورود مواد غذایی فاسد شدنی به این شهر وجود ندارد، به همین دلیل مردم طبس میوه و سبزی را خود تولید می‌کنند و فرآورده‌های صادراتی این شهر، فرآورده‌های خشک و فاسدنشدنی مانند گندم و غله است و در برخی نقاط برنج نیز به عمل می‌آید.

طبس در سال ۲۹ تا ۳۰ هجری قمری طبس به‌ دست عرب‌ها اشغال شد. این شهر در دوره نهضت اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود و خیابان گلشن آن در پایان دوره زندیان و هنگام ورود لطفعلی‌خان زند به طبس و به پیشنهاد او تاسیس شد. از گذشته تاکنون طبس به‌عنوان پل ارتباطی شرق ـ شمال‌شرق با غرب بوده و در گذشته نیز راه ارتباطی مهم و استراتژیک پارت، هگمتانه، شوش و بین‌النهرین به پاسارگاد محسوب می‌شده است.

زلزله طبس

در شهریور سال ۱۳۵۷، زمین‌لرزه‌ای به شدت ۷٫۸ ریشتر موجب خرابی طبس و روستاهای مجاور آن شد. این زمین‌لرزه که یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های دهه اخیر در ایران بود، موجب کشته شدن حدود ۱۵٬۰۰۰ نفر گردید. طبس تا قبل از زمین لرزه سال ۱۳۵۷ جزو مناطق با خطر نسبی متوسط در زمینه بروز زلزله به شمار می‌رفت.

طبس در ادوار مختلف

•  دوره عيلامی: طبس در این دوره مرزبان‌نشین و تابع ایالت اميرنشین پارت (خراسان كبير) بوده‌ است.
• دوره سلوکی: در این دوران طبس از نفوذ فرهنگی و یورش نظامی آن‌ها بدور ماند و در عین حال به پادگان بزرگ نظامی مالیات می‌داد.
• دوره اشکانی: در دوره اشکانی طبس پادگان نظامی مهم مرزهای غربی آنان به‌ شمار می‌رفت.
• دوره ساسانی: آخرین امپراتور ساسانی، یزدگرد سوم، در فرار به سمت مرو چند ماه در طبس پناهنده شد.
• دوران خلافت اسلامی: سپاه اعراب به فرماندهی عبدالله بن بدیل خزاعی از شمال‌غرب طبس را تصرف کردند و آماده جنگ شدند که با تعیین خراج سالیانه صلح انجام گرفت. 
• دوره اسماعیلیان: شهر طبس در دوره اسماعیلیان یکی از مراکز مهم اسماعیلیان خراسان بود.در این دوران اسماعیلیان قلعه‌های محکمی در کوه‌های طبس ساختند.
• دوره تیموریان: ضعف نظام تیموریان منجر شد تا ازبک‌ها چندین بار به این منطقه یورش بیاورند و عده زیادی را قتل عام کنند.
• دوره مغول: در این دوره نیز طبس آسیب‌های فراوانی دید و پذیرای مهاجران نیز شد.
• دوره زندیه: خیابان گلشن در دوران زندیه و با ورود لطفعلی خان زند و به پیشنهاد او تاسیس شد.
• دوره قاجاریه: در این دوره امرای عرب شیبانی بر طبس حکومت می‌کردند. تالار آیینه نشان، عمارات باشکوه و منبت کاری، استخرهای آب باشکوه با نوارهای هندی، احداث آب انبارها، احداث حمام‌های بزرگ و تمیز و مساجد و تکایا از جمله اقدامات این امرا بود.
• دوره پهلوی: در دوره معاصر رضا شاه پهلوی حکومت‌های محلی از جمله حکومت بنی‌شیبان در طبس را از بین برد. شکوه و عظمت طبس در این دوران به‌دست فراموشی سپرده شد.

سخن آخر

امروز به به سمت طبیعت منحصربه‌فرد و شگفت‌انگیز شهر طبس رفتیم، از تاریخچه آن و جاذبه‌هایش برای شما گفتیم. از این شهر چه خاطره‌ای دارید؟ حالا نوبت شماست که تجربه‌های خود را با ما و دوستان کارناوالی در میان بگذارید. منتظرتان هستیم.